^*ir/i ^UV

(ntr)

1.

[ir.0i.deAl]

Moviĝi per siaj membroj, per veturilo ks: ĉu iri piede ^Metrop ? li iris sur la vojo kaj ĉiam metis unu piedon antaŭ la alia [1]; ili iris la tutan nokton [2]; la birdoj kantis kaj […] la junulo iris ĝoje kaj gaje [3]; [ĝi] iras kvarpiede [4]; mi ne iros per ŝipo [5]; li iros per buso [6]; ŝi komencis iri per rapidaj paŝoj en la ĉambro [7]; ŝi iris malrapide kaj kun klinita kapo ^Marta ; virinoj iris rapide, iris duope, triope, kvarope, kvazaŭ mallongaj ŝaŭmantaj ondoj [8]; (figure) io Nekonata iris peze sur la plumbaj akvoj de l' oceano [9]; vagonaro iras per vaporo same kiel vaporŝipo [10]; (figure) el interne de la fajro iris tre hela lumo [11]; (figure) mi ofte aŭdis, ke malriĉeco povas iri kune kun fiereco ^Marta ; mankis la kruroj kaj […], kial li devis iri per siaj manoj [12]; iri for en bona hor' ^PrV ; iras ĉiu kruro laŭ sia plezuro ^PrV ; fiŝo ne iras, sed hoko ĝin tiras ^PrV . kuri, marŝi, migri, paŝi, promeni, rajdi, veturi

2.

[ir.0i.al]

Moviĝi al iu difinita loko aÅ­ celo: kien vi iras? ― mi iras en la ĝardenon [13]; mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo [14]; kuracisto konsilis al mi iri en ŝvitbanejon [15]; iri al la fonto [16]; jam estas tempo iri domen [17]; tra la fenestro […] la vaporo iras sur la korton [18]; mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti [19]; ili iru returne kaj starigu sian tendaron [20]; li iradis tre ofte en la teatron [21]; sin prepari por iri dormi [22]; (figure) li lasis siajn rigardojn iri de fajrejo al fajrejo [23]; (figure) ŝi ne iras rekte laÅ­ la vojo de vivo [24]; iru laÅ­ la vojo de la prudento [25]; leĝo estas cedema: kien vi deziras, ĝi iras ^PrV ; kien kudrilo iras, tien fadenon ĝi tiras ^PrV . celi², direktiĝi al, pasi, turniĝi³, veni, vojaĝi

3.

[ir.0i.konduki]

(figure) (io) Etendiĝi, konduki de unu loko al alia: mallarĝa vojeto iras de la tombejo al la ĝardeno [26]; [koridoroj] iras ronde ĉirkaŭ la loĝejo ĝis la supro [27]; grandega arkaĵo […] iras de la planko de la kampo al la supraj ĉambroj [28]; de tie iris du ŝoseoj al la haveno [29]; ilia suda limo […] iras de sude al la altaĵo Akrabim kaj pasas tra Cin [30]; du ĉenoj de montoj […] iris de la sud-oriento al la nord-okcidento [31].

4.

[ir.0i.funkcii]

Funkcii per interna movo: [la] horloĝo […] iris bone laŭ la minuto [32]; la maŝino iras per si mem [sed] necesas doni al la laboristoj okupon [33].

5.

[ir.0i.progresi]

(figure) Prospere aŭ malprospere progresi: nia afero iras malrapide kaj malfacile [34]; kia grandega multo da laboroj iris ofere por tiu ĉi ideo en la daŭro de la lastaj du centjaroj [35]; iras senhalte via laboro [36]; [ili] plaŭdas per la manoj, kiam ilia konkuranto iras bankrote de la borso [37]; la opero iris tre bone, nur la ĥoroj lasis ion por deziri [38]; ĉio certe iros bone [39]; fratiĝado […] de la homaro […] irados antaŭen ĉiam pli kaj pli potence [40]; sen mensoga rekomendo ne iros la vendo ^PrV ; la afero ne iras glate ^PrV .

1.

[ir.0o.movigxo]

Moviĝo iamaniera per membroj, veturilo ks: ŝi daŭrigas la rapidan iron [41]; la vagonara iro estis tre enuiga kaj malrapida [42].

2.

[ir.0o.alcela]

Moviĝo al iu loko, iu celo: iro kaj reveno [43]; iro en la preĝejon havis la karakteron de festotaga vizito [44]; post pli ol dek senrezultataj iroj al la informa oficejo, Ludovikino Zminska sciigis al la juna virino, ke ŝi ricevis por ŝi lecionon ^Marta ; konstantaj haltoj kaj turniĝoj ne faciligis la iron [45]; unua paŝo iron direktas ^PrV .

a)

[ir.0o.irantaro]

Moviĝo de irantaro; militiro, procesio ks: Saul revenis de sia iro kontraŭ la Filiŝtoj [46]; funebra iro [47]; (figure) la printempo daŭrigis sian venkan iron [48]; mi ne partoprenu en la triumfa iro [49].

b)

[ir.0o.ludmovo]

Unuopa movo, ekz-e en ludo: rafinitaj iroj sur la ŝaka tabulo [50].

3.

[ir.0o.irejo]

(arkaismo) Irejo: la tutan pluvon, […] ĝi forkondukas en la subterajn irojn [51].

4.

[ir.0o.funkciado]

La funkciado de aparato: bona iro de maŝino; egalmezura iro de horloĝo.

5.

[ir.0o.progresado]

La progreso, direkto, rezulto de iu afero: sendepende de l' iro de la voĉdono […] la afero sin movos antaŭen [52]; la plua iro do la afero dependos de la respondo de la komisio [53]; li klarigis al ili […] la iron de la okazintaĵoj en ĉiuj landoj [54]; la vera progreso […], ia iro antaŭen certe okazos [55]; ni ne havas la eblon analizi tie ĉi la tutan tiun iron de la pensoj [56]; iom-post-ioma iro de la afero [57]; tia estas iro de okazintaĵoj ^Metrop ; la leĝo faris limakan iron [58]; rompis enuan iron de tagmanĝo, ⫽ De gast’ neatendita, subita enkuro [59].

Ago iri; iom longa aŭ ripeta iro: la irado estas por ŝi tiel malfacila ^Fab3 ! li faris interspacon de tritaga irado inter si kaj Jakob [60]; la bovinoj direktis sian iradon al la vojo [61]; Johano […] eniris en gastejon, por antaŭe bone ripozi kaj kolekti fortojn por la morgaŭa irado [62]; [k]ia facila flugetanta irado, nenia dancistino povos flirtadi tiel gracie kiel vi [63]; tio ne estis funebra irado, sed triumfa marŝo [64]; (figure) la natura irado de la aferoj [65]; (figure) koncerne la iradon de la pensoj, li multe superis ĉiujn aliajn [66].

Grupo de kunirantaj individuoj: subite krio leviĝis en la fronto de la irantaro [67]; la sabatan ĝenevan irantaron gvidis junuloj kun teksaĵa bendo [68]. bando¹, grego, kolono⁴, parado, procesio, roto³

[ir.0ebla.KOMUNE]

Laŭ kiu oni povas iri: estis belege, sed por knabinoj tio ne estis irebla vojo, ili disŝirus al si la vestojn [69]; la vundo verŝajne okazis pro falo en nefacile irebla tereno sub ekstremaj kondiĉoj [70]; elirejo irebla kaj irenda [71].

1.

[ir.0ejo.KOMUNE]

Ĉiu ajn loko aÅ­ vojo, laÅ­ kiu oni povas iri: mi ne aÅ­dis pri irejo tra tia densa arbaro [72]; la amasoj, vere, rapidis en la boskon per flankaj irejoj, sed ankaÅ­ sur la ĉefa strato [73]; mallarĝa irejo inter benk’ kaj muro [74]; la subhejtistoj […] tra tiu irejo […] devis ŝoveli kaj ŝovi kelkajn tunajn centojn da karbo [75]; ili kondukis la soldatojn al danĝeraj irejoj tra la marĉoj [76]; Mi kondukos la blindulojn laÅ­ vojo, kiun ili ne konas, laÅ­ irejoj por ili ne konataj Mi irigos ilin [77]. itinero, koridoro, komunikejo², pado, pasejo, promenejo

2.

[ir.0ejo.vivovojo]

(figure) La imagita vojo, kiun oni sekvas en la vivo per la cirkonstancoj kaj la propraj decidoj: sur mian irejon Li metis mallumon [78]; konduku min sur ĝusta irejo, spite miajn insidantojn [79]; via koro ne flankiĝu al ŝia vojo, ne eraru sur ŝia irejo [80]; viaj amikoj ĉi tieaj ne estus irintaj en la irejon de la kolerego de la Eternulo [81]. destino, providenco, sorto, vivhistorio

1.

[ir.0igi.movigi]

Fari, ke iu aÅ­ io moviĝu de unu loko al alia: mi irigos vin sur rekta vojstreko [82]; irigi la ĉevalon laÅ­vole [83]; tutan jaron [la botelo] vagadis, jen norden, jen suden, kiel la maraj fluoj ĝin irigis [84]; irigu do iun por venigi kuraciston [85]; vane la veturigisto altiris la bridojn: […] plie tiu movado malantaÅ­en irigis la veturilon [86]; Mia aÅ­to paneas ⫽ Io estas fuŝita en ĝi ⫽ Mi ne sukcesas ĝin irigi [87]; Adams irigis la bendon retroire dum kelkaj sekundoj kaj repremis la klavon por aÅ­digo [88]. direkti¹, konduki¹, lanĉi¹, movi¹, peli¹, sendi¹

2.

[ir.0igi.funkciigi]

Fari, ke io funkciu: li enmetas kasedon, kaj irigas la aparaton [89]; ekzistas certaj societaj interkonsentoj, kiujn oni aranĝis, por irigi la pulson de la monda societo [90]. funkciigi, movi³, peli^1.b

3.

[ir.0igi.irebligi]

Ebligi, ke iu aÅ­ io iru: tiu vojo irigas al la urbo; via malpermeso veni […] min irigas al vi [91]. konduki²

[ir.0ilo.stilzo]

Stango, provizita per piedapogilo, kiun oni uzas pare por iri starante alte super la tero kaj por trapasi marĉojn: [ili] eliris sur la placon, sur kiu svarmis bicikloj, tandemoj, rikiŝoj, star-iriloj, pedalaŭtoj, piedirantoj [92]. paŝstango, stilzo

(x)

1.

[ir.al0i.KOMUNE]

Moviĝi por atingi iun aÅ­ ion: ĉiuj renkonte aliris ^FK ; malrapide li aliris al la lulilo ^FK ; (figure) ŝiaj rigardoj aliris al la ŝlosilo, kiun Valentino konservis en sia mano [93]; sur la fingroj de la piedoj [li] aliris al la pordo de la kabineto ^Marta ; li ĉesis paroli, leviĝis, aliris al la kuzino, sidiĝis apud ŝi ^Marta ; orientiĝu, kiu volas! oni ne scias eĉ de kia flanko aliri [94]; li intencis aliri al Italujo tra la Gothard’a intermonto [95]; [la unua premio konsistas] en libera aliro al brasika ĝardeno, diris la mulo [96]; se vi nur volus rompi la katenojn, per kiuj viaj spiritoj ligiĝis al tro malvastaj konceptoj, vi ankaÅ­ povus vidi alirejojn al la vero en multaj aferoj [97]; de matenruĝo ĉiuj alirejoj al Babel estos zorge gardataj [98]; la bando ŝteliris el la magazeno per pordo, donanta alirejon al kajo [99]. adresi³, alpaŝi, alproksimiĝi, atingi, viziti

2.

[ir.al0i.FIG]

(pri problemo, tasko ktp) Ektrakti laÅ­ iu maniero, metodo: Rijal aliris la problemon kun pli profunda konscienco, ol oni ĝenerale faras [100]; la detektivo opiniis saĝa forlasi la kampon de l’sentoj por aliri faktojn konkretajn [101]; ne longe pripensi, sed rekte aliri al la celo [102]; UN kaj la aliaj organizoj ligitaj al ĝi aliras la mondajn problemojn laÅ­ vojo tro materiisma [103]; li aliris pli kompleksajn temojn, kiujn li analize malvolvas per impulsema simpatio kaj rimarkinda tekniko [104]; mi aliris al la lernado jam konvinkita ke mi volas iĝi movadano [105]; kiel do homoj kiel mi aliras la dilemon de la nuklea energio [106]? kiu kuraĝe aliras, facile akiras ^PrV . alpaŝi², procedi

1.

[ir.al0o.ago]

Ago iri al: senĉesa movado de eliro kaj de aliro [107]; spirala aŭ ŝtupara leviĝo esta necesa por oportuna aliro de la termitoj, kiuj nur kun granda malfacileco povas sin levadi vertikale [108]; kradpordo […] ebligas la aliron al marŝejoj [109].

2.

[ir.al0o.ebleco]

Ebleco iri al; disponebleco: libera aliro al brasika ĝardeno [110]; soldatoj baris aliron al la teritorio de la templo [111]; ankaŭ blindaj civitanoj havu laŭeble plenan aliron al ĉiuj kulturaj atingaĵoj [112]; oni batalas favore al la aliro de la virinoj al la diritaj postenoj [113].

3.

[ir.al0o.FIG]

(figure) Maniero, metodo, ektrakti ion; maniero komprenigi ion: ili tute ne havas prudentan aliron al la faktoj [114]; mankas al ili la aliro al tiaj problemoj, ekzemple ĉar ili ne scias, kiom turmenta povas esti la sento de izoleco [115]; temas pri io nedifinebla […] aliro per ekzemploj plej taÅ­gos ĉi-okaze [116]; kvanta aliro al la morfologia tipologio de lingvo [117]; ŝi havis tolereman, ne tro postulan aliron al la vivo, kaj serĉis la amuzan flankon en ĉio [118]. kompreno, vidpunkto²

1.

[ir.al0ebla.KOMUNE]

Kiun oni povas aŭ rajtas aliri, atingi: loko […] facile alirebla [119]; la […] fortikaĵo iĝis alirebla por simplaj vizitantoj [120].

2.

[ir.al0ebla.FIG]

(figure) Kiun oni povas facile kompreni, alparoli...: konvinki tiujn, kiuj ne estas alireblaj per la argumentoj de la plej strikta logiko [121]; literatura lingvo senpere alirebla al ordinara, neokcidenta esperantisto [122].

(x)

1.

[ir.antaux0i.KOMUNE]

Iri antaŭ io aŭ iu: antaŭiris du kuristoj kun […] torĉoj [123]; jen la stelo, kiun ili vidis en la oriento, antaŭiris ilin, ĝis ĝi venis kaj staris super la loko, kie estis la juna knabeto [124]; (figure) fari ian aludon al fariĝoj, kiuj antaŭiris ilian unuiĝon [125]. devanci, gvidi^1.a

2.

[ir.antaux0i.antauxen]

Antaŭen iri, progresi: la komandanto bezonis kuraĝigon por antaŭiri pli malproksimen [126]; (figure) ju pli li antaŭiris en sia legado, des pli la vero aperis al li [127]. avanci

(ntr)

[ir.antauxen0i.KOMUNE]

Iri celante antaÅ­en: la malsuperaj pastroj antaÅ­eniris duonon da horo por saluti la gloran gaston [128]; (figure) la laboristoj laboris, kaj la afero antaÅ­eniris (progresis) per iliaj manoj [129].

Rim.: Preferebla, pli regula, estas aparta skribo de adverbo kaj verbo: ni devas iom antaÅ­en iri [130].

(x)

1.

[ir.cxirkaux0i.lauxrondo]

Moviĝi ĉirkaÅ­ io aÅ­ iu, formante rondon, kurban fermitan linion: ĉirkaÅ­iru la urbon sep fojojn, kaj la pastroj sonigu per la trumpetoj [131]; la tero ĉirkaÅ­iras la sunon; (figure) komencis ĉirkaÅ­iri strangaj famoj [132]. rondiri ¹.

2.

[ir.cxirkaux0i.eviti]

Fari kurban vojon ĉirkaŭ io, por ĝin eviti: mi pro singardeco faros unu fojon ĉirkaŭiron ĉirkaŭ la domo [133]; lia armeo ĉirkaŭiras du orajn skarabojn, tial ke la ministro de l' milito estas pastro [134]; Jerobeam ĉirkaŭirigis embuskon, kiu aperis malantaŭ ili [135]; Dio kondukis la popolon ĉirkaŭire, per la vojo tra la dezerto, al la Ruĝa Maro [136]; doganoj kaj migradaj kontroloj estas ĉirkaŭireblaj, se oni scias kiel [137].

3.

[ir.cxirkaux0i.cxien]

Sinsekve viziti multajn lokojn: vi ĉirkaÅ­iras maron kaj teron, por varbi unu prozeliton [138]; la inspektoro rapide ĉirkaÅ­iris en la manĝejo [139]; (figure) inter la oficiroj kaj nobeluloj komencis ĉirkaÅ­iri strangaj famoj [140]. rondiri ².

(ntr)

[ir.de0i.KOMUNE]

Iri komencante de iu loko, punkto: post la tagmanĝo la societo deiris (eliris) en la ĝardenon [141]; ŝi apenaŭ klinis la kapon, deiris (foriĝis) de la spegulo kaj tuŝetis min je la maniko ^Metrop ; Sisera deiris (iris malsupren) de la ĉaro kaj forkuris piede [142]; ŝi rapide deiris de la azeno, kaj ĵetis sin antaŭ David [143]; Erich deiras de la kamaradoj kaj rapide aliras la oficiron ^Metrop ; li ja ĉiukaze devas iri for, do li ja tuj povas deiri [144]; (figure) ni deiru (komencu, ekiru) de la komenco, de la tempo, kiam neniu pensis, ke venos tuta serio [145]; (figure) se oni deiras de la principo (premisas), ke la solaj veraj lingvoj en la mondo estas tiuj ligitaj al ŝtatoj, oni neeviteble malfermas sin al situacio, en kiu la diversaj naciaj lingvoj interkubutumas por amasigi al si influon [146]; Baghy verkis ĝin ĝuste por komencantoj […], jen do bona deirpunkto [147].

(ntr)

[ir.dis0i.KOMUNE]

Iri en diversajn direktojn: ni ĉiuj kunvenis, por priparoli tre gravan aferon, sed ni ne povis atingi ian rezultaton, kaj ni disiris [148]; disiru, sinjoroj, ĉar amase stari sur la strato estas malpermesita [149]; la tuta popolo disiris ĉiu en sian domon [150]; disiru en la popolon, kaj diru al ĝi: ĉiu alkonduku al mi sian bovon [151]; (figure) la knabineto ne mortis, […] kaj disiris (diskoniĝis) tiu famo en tiun tutan regionon [152].

(ntr)

[ir.ek0i.KOMUNE]

Komenci iri: ekiris kurieroj kun leteroj de la reĝo [153]; ili ekiris returne al la fortikaĵo [154]; la maljunulino leviĝis kaj ekiris multe pli vigle ol antaŭe [155]; dank' al Dio, ĉio ekiris bone [156]; Mi rompis la bastonojn de via jugo kaj ekirigis vin kun levita kapo [157].

(x)

1.

[ir.el0i.eksteren]

Iri eksteren el iu loko: eliri el la lito [158]; eliri el la sanktejo sur la eksteran korton [159]; tiuj el la urbo eliris renkonte al ili [160]; ŝi eliris el la veturilo kaj demandis preterpasantan knabinon [161]; oni eliris la ĝardenon [162]; el la kaldrono eliras vaporo [163]; mi eliris el la brakoj de mia amikino [164]; de post la eliro el la ventro de mia patrino mi estis gvidisto [165]; vi memoru dum la tuta tempo de via vivo la tagon de via eliro el la lando Egipta [166]; nur por tromplogi vin li venis, kaj por ekkoni ĉiujn viajn elirojn kaj enirojn, kaj por ekscii ĉion, kion vi faras [167]; (figure) nia aristokrataro falis en mizeron, el kiu oni ne vidas eliron [168]; (figure) tiu implikaĵo estas preskaŭ senelira (kp despera, embarasa) [169]; Eliro (dua libro de Pentateŭko). la Briteliro […] reendubigas la rolon de la angla kiel pontolingvo en Eŭropo [170]; kiu rabi eliras, ofte nuda revenas ^PrV ; eliri sen frakaso el granda embaraso ^PrV . deiri, forlasi

2.

[ir.el0i.publike]

Aperi publike, elpaŝi³, fari publikan paŝon: nia unua debuto, la unua lernolibro de nia lingvo, eliris en lingvo rusa [171]; la tuta verko eliros (eldoniĝos) en formo de aparta libro ^PrV ; mi estis ankoraÅ­ tro juna por eliri publike kun mia laboro [172]; unu cirkonstanco igis min prokrasti mian publikan eliron kun la lingvo [173].

1.

[ir.el0ejo.KOMUNE]

Loko, tra kiu oni eliras: atendu min post la koncerto ĉe la elirejo de la teatro [174]; mi ekstaris kaj aliris al la elirejo de la ĝardeno [175]; serĉante la elirejon de la herbejo ^Metrop ; tiu ĉi domo ne havas de malantaŭe elirejon al alia strato [176].

2.

[ir.el0ejo.FIG]

Solvo, elturniĝo de malfacila situacio: [tio] kreis por Beatrico situacion sen elirejo [177]; ne timu: mi konas ĉiujn elirejojn de tiu ŝajna senelirejo […] neniu suspektos ion [178]; serĉinte elirejon el la nuntempa malbono ili ambaŭ dronis en teorioj idealistaj [179].

(x)

1.

[ir.en0i.KOMUNE]

Iri internen de iu loko: eniri en la ĉambron [180], eniri la ĉambron [181]; glavo pendis en la glavingo ĉe lia lumbo kaj facile povis eliri kaj eniri [182]; vespere li prenis sian filinon Lea kaj enirigis ŝin al li, kaj tiu envenis al ŝi [183]; se lin trafos malfeliĉo sur la vojo [...], tiam vi enirigos miajn grizajn harojn kun malĝojo en Ŝeolon [184]; ŝi enirigis lin en la domon de sia patro [185]; alkonduku Aaronon kaj liajn filojn al la eniro (t.e. enirejo) de la tabernaklo de kunveno [186]; eniro en la templon estis permesata nur al privilegiuloj [187]; Ilu-ittia, leviĝinte ĉe la eniro de la reĝo, ankaŭ riverencis [188]; (figure) la ĉarma junulino triumfe ekeniris (akceptiĝi, aniĝis) en la altrangan societon [189]. eniĝi

2.

[ir.en0i.FIG]

Fariĝi parto de io, integriĝi, okupi: tiuj prakritaj lingvoj eniris en la literaturon [190]; mi simpligis ĝis nekredebleco la gramatikon, […] por ke ĝi povu facile eniri en la memoron [191]; de la aĝo de dudek kvin jaroj kaj pli ili devas eniri en sian oficon (enoficiĝi) pri la servado [192]; tiu virino juna, bela […] eniris en vivon tute novan por ŝi ^Marta ; espero eniris en ŝian koron ^Marta ; lumeto de singardo ĝustatempe eniris en mian cerbon [193]. enprofundiĝi², penetri, sorbiĝi

[ir.en0ejo.KOMUNE]

Loko, tra kiu oni eniras: Urija dormis ĉe la enirejo de la domo [194]; Elija […] stariĝis ĉe la enirejo de la kaverno [195]; la Amonidoj […] batalaranĝiĝis ĉe la enirejo de la pordego [196]; ŝi atingis la enirejon de la vilaĝo kaj vidis, kiel la junaj knabinoj kaj junuloj ĉe la lageto babilas [197]; Sulavi haltas kaj mem lasas la aŭton ĉe la enirejo de vojeto iranta en la pinarbaron [198]; por Italio Albanio estas la enirejo en Balkanion [199].

(ntr)

[ir.for0i.KOMUNE]

Iri for de iu loko: mi foriras, sed atendu min, ĉar mi baldaŭ revenos [200]; la junulo dankis la majstron kaj foriris en la vastan mondon [201]; (figure) granda parto de tiu ĉi kara tempo foriras tute neproduktive por la ellernado de lingvoj [202]; lia kromedzino perfidis lin kaj foriris de li en la domon de sia patro [203]; se ne estus kun mi la Dio de mia patro, [...] vi nun foririgus min kun nenio [204]; li foririgos la kapron en la dezerton [205]; li foririgis la homojn, kiuj alportis la donacojn [206]. malfeliĉo venas rajde, foriras piede ^PrV ; li foriris kun longa nazo ^PrV ; diris kaj foriris ^PrV . deiri, forlasi

[ir.for0o.KOMUNE]

Ago de iu foriranta: antaŭ la foriro li serĉis en la tuta domo ion, kion li povus kunporti [207]; post lia foriro ŝi havis en la haroj nur du arĝentajn monerojn, ne tri [208]; kun la foriro de la fidela kaj sindonema servistino foriris de ŝi […] la lasta apogo ^Marta ; mi scias, ke post mia foriro eniros inter vi kruelaj lupoj [209].

[ir.gxis0i.KOMUNE]

Atingi ire indikitan lokon: mi ĝisiros sola, – ripetadis la atenanino […] – mi ne timas homojn [210]; ŝi ĝisiras angulon kaj turnas sin reen, aroge kaj fiere rigardante [211]; la plej grava estas – ĝisiri, pensis Jul, nur ĝisiri... [212].

(ntr)

[ir.kun0i.KOMUNE]

Iri kune kun iu: PaÅ­lo ne aprobis kunpreni tiun, kiu [...] ne kuniris en la laboron [213]; li timas, ke li ne povos tiel rapide kuniri [214]; ĉu mi rajtas kuniri – ŝi demandas dece [215]; estis decidite, ke mi ilin kuniros [216]. akompani¹

(tr)

[ir.laux0i.KOMUNE]

Iri laŭlonge de io: Herbeno […] laŭiris la aleon el tilioj [217]; ŝi ne venis, sed ĉiam rigardante nin, laŭiris grandan duoncirklon, ĝis kiam ŝi estis post ni [218]; (figure) la aferoj laŭiris laŭ regula irado [219]; ni laŭiris longan koridoron [220]; li laŭiris vojeton flankan kaj senhoman [221]; Stefano okule laŭiris la fluon de Mikva [222]; ia glacia sensaco laŭiras mian spinon [223]. sekvi

(ntr)

[ir.malantauxen0i.KOMUNE]

Iri celante malantaŭen: estas iafoje necese zigzagi, halti, eĉ malantaŭeniri [224]. malprogresi, retiri sin

Rim.: Prefere oni skribu la adverbon kaj verbon aparte.

(tr)

[ir.malsupren0i.KOMUNE]

Iri ĝis la malsupro de io, aŭ en la direkto de la malsupro: [li] malsupreniris la ŝtuparon kaj volis iri sur la straton [225]; en la profundon de Ŝeol ĝi malsupreniros [226]; liberigu lin, ke li ne malsupreniru en la tombon [227]; de siaj ŝipoj malsupreniros ĉiuj remistoj [228]; unu homo malsupreniris de Jerusalem al Jeriĥo [229]; unu pastro malsupreniris la saman vojon [230]; Mi malsupreniros, kaj rigardos, ĉu ili plene agas tiel, kiel estas la kriado, kiu venis al Mi [231]. descendi, malleviĝi

1.

[ir.neal0ebla.KOMUNE]

Kiun oni ne povas aliri, atingi: David restis en la dezerto en nealirebla loko [232].

2.

[ir.neal0ebla.FIG]

(figure) Kiun oni ne povas atingi, kompreni, alparoli...: parolarto […] ebligas konvinki tiujn, kiuj ne estas alireblaj per la argumentoj de la plej strikta logiko [233].

(x)

[ir.post0i.KOMUNE]

Iri post ² io aÅ­ iu: [la derviŝo] duonturniĝas sur la kalkanoj tiele, ke li frontas la postiranton [234]; ŝi postiris [la fazanon] tra filiko kaj vepraĵo [235]; mi iris do reen kiel eble plej rapide kaj postiris lin sur la maldekstra flanko de Václav-placo [236]. sekvi¹

(tr)

1.

[ir.preter0i.KOMUNE]

Pasi laŭlonge kaj flanke de io, kaj ĝin lasi post si: multaj kredeble preteriras antaŭ tiu bildo senatente [237]; kiam mi preteriris antaŭ unu el tiaj barakoj, mi ekaŭdis interne laŭtan kriadon [238]; Mi preteriris preter vi, kaj Mi vidis, ke vi baraktas en via sango [239]; (figure) la brilaj figuroj, per kiuj la viva fantazio scias plenigi la fabelan mondon, la historio de l’ Oriento, nun ĉio preteriris antaŭ miaj internaj okuloj [240].

2.

[ir.preter0i.limon]

Ignorante transpasi, transiri iun limon: iliaj reciprokaj rilatoj ne intimiĝis plie, kaj neniam preteriris simplan interŝanĝon de mondumaj ĝentilaĵoj [241]; vi preteriras la permesitajn limojn [242]; [jam] ŝi preteriras sian aĝfloradon [243]; ilia malespero preteriris (superis) ĉion, kion oni povas imagi [244].

(ntr)

1.

[ir.re0i.returne]

Irinte, veni returne al la deira loko: ĉiu metis la ŝarĝon sur sian azenon, kaj ili reiris en la urbon [245]; reiru en la landon de viaj patroj [246]; (figure) mia rakonto reiras ĝis la sesa jarcento antaŭ la naskiĝo de Kristo [247]; ira kaj reira bileto; pli bone estas reiri, ol perdi la vojon ^PrV .

2.

[ir.re0i.denove]

Iri denove, sekvafoje: mi reiros al vi la proksiman semajnon.

1.

[ir.senel0ejo.KOMUNE]

Loko, el kiu oni ne sukcesas eliri: la policistoj estis puŝitaj en senelirejon kaj ne povis kontraŭstari la manifestaciantojn [248]. sakstrato

2.

[ir.senel0ejo.FIG]

(figure) Sensolva problemo, neeskapebla malbona situacio: la situacio, en kiu ni ambaÅ­ troviĝas, estas vera senelirejo [249]. aporio, dilemo, embaraso²

(x)

1.

[ir.sub0i.KOMUNE]

Iri sub ion; trairi sub io; iri suben al io: ili subiris la kolonaron [250]; la tubo […] subiris lokajn vojojn kaj finfine atingis loĝejon [251]; (figure) kiam eĉ ni intencus subiri ĝis tiu peto, ni ne povus tion fari, ĉar ŝi ne lasis al ni sian adreson [252]; (figure) favore al la uzebleco ĝi subiris (trairis, ricevis) veran metamorfozon: la ĵus aperinta La Jaro ne nur ricevis novan vestaĵon, ĝi ankaŭ plisveltiĝis [253].

2.

[ir.sub0i.ASTR]

(p.p. astroj) Iri sub la horizonton: la suno subiris sub la akvon [254]; en tiu tago [...] Mi subirigos la sunon en tagmezo [255]; en la purpuraj radioj de la subiranta suno la princo similis dion [256]; punu min Dio, se mi antaŭ la sunsubiro gustumos panon aŭ ion ajn [257]; de la sunleviĝejo ĝis la sunsubirejo Mia nomo estos granda inter la nacioj [258].

(tr)

[ir.supren0i.KOMUNE]

Iri ĝis la supro de io, aŭ en la direkto de la supro: supreniri ŝtuparon^Z , etaĝon; ĉar vi supreniris sur la liton de via patro, tiam vi malhonoris mian liton per la supreniro [259]; ne supreniru per ŝtupoj al Mia altaro [260]. leviĝi.

(tr)

[ir.sur0i.KOMUNE]

Iri alten sur ion: ili suriris sur la monton [261]; Salomono suriris sur la tronon [262]; li suriris la terason de la domo [263]; kamparano […] suriris la arbon per la kalkanoj [264]; vi suriras eraran vojon [265]; ili atingis la randon de la arbaro kaj suriris netuŝitan neĝon [266]; [li] suriris sian mizeran veturilon [267]; la luno ne ankoraÅ­ suriris (kp subiri²) [268]. ascendi, grimpi, leviĝi

(tr)

1.

[ir.tra0i.KOMUNE]

Iri trae de io, de unu flanko al alia: oni devas trairi korton por eniri en la domon; trairi naĝante la riveron; trairebla torento; netrairebla dezerto; ĉion, kio povas iri en fajron, trairigu tra fajro, kaj ĝi estos pura [269].

2.

[ir.tra0i.distancon]

(Kun indiko de mezuro aŭ limo) Iri tiom, kiom indikas la preciziganta mezuro aŭ limo: Sed apenaŭ ŝi trairis kelkan distancon, ŝi haltis [270]; kiam li apenaŭ trairis duonon de sia vojo, … [271]; Kiam Jona komencis la trairadon de la urbo kaj trairis unu tagon, li vokis, kaj diris … [272]; ili trairis en 74 tagoj pli ol 5000 km [273].

3.

[ir.tra0i.MAT]

(fakula ĵargono) (p.p. geometria figuro, rilate al alia) Sekci kaj eventuale inkluzivi ĝin: mezortanto de streko estas ortanto, trairanta la mezon de la streko; ebeno trairanta ĉefcirklon de sfero trairas ankaŭ la centron de la sfero; konuso estas naskita de rekto, kiu moviĝas trairante fiksan punkton kaj fiksan kurbon.

Loko kie oni trairas: li elfosis al si longan trairejon tra la tero de sia loĝejo ĝis ŝia [274]; ili venis en grandan salonon kun multaj benkoj ambaÅ­flanke de meza trairejo [275]; li pasis Mutenian intermonton, […] vespere post du tagoj de surirado li atingis la plej altan trairejon kaj ekvidis antaÅ­ si vicon da neĝaj suproj, zonantaj la horizonton [276]; la veturigisto antaÅ­enirige vipetis la ĉevalojn, trairejo tuj malfermiĝis tra la densa arego [277]; la vojo de la rivero Yongding estas trairejo de ventoj [278]; povra junulo […] dormus sur pordega trairejo [279]. koridoro, montpasejo, pasejo, spaliro³, travadejotransito

(tr)

1.

[ir.trans0i.movigxi]

Moviĝi transen de io, pli malproksimen ol io: Cezaro transiris la Rubikonon (rezignis pri la eblo reiri) [280]; flamo de fajro transiris la kampon [281]; (figure) iafoje ĝia humoro fariĝadis tute sovaĝa kaj petola kaj transiradis ĉiujn limojn (estis troa, ne plu tolerebla) [282]; [li] enŝipiĝis kaj transiris al la alia bordo [283].

2.

[ir.trans0i.metafore]

(figure) Metafore translokiĝi, p.p. abstraktaĵoj, kiujn oni samigas al konkretaj objektoj: nia heredaĵo transiris al fremduloj [284]; Volapukistoj […] transiris malkaŝe al Esperanto [285]; super la okazintaj faktoj ni povus sekve silente transiri al la tagordo [286]; mia komenca pseÅ­donimo transiris al la afero mem [287]; Slovenio plenumas ĉiujn kriteriojn por transiri de la loka valuto […] al la komuna eÅ­ropa valuto [288]. konvertiĝi, transkuri², transpartianiĝi

3.

[ir.trans0i.sxangxigxi]

(figure) Ŝanĝiĝi (en alian staton ktp): la voĉo fariĝis iom post iom mola kaj plora, sed subite ĝi transiris en rapideman, preskaŭ koleran tonon [289]; ŝia doloro transiris en pian plezuron [290]; la tuta sceno transiris en kirloventon de fumo, fulgo, flamoj [291]; post elĉerpiĝo de evoluaj rezervoj, la artosistemo transiras al supersistemo […] kaj plu evoluas [292]. aliformiĝi, transformiĝi

1.

[ir.trans0a.loke]

Tia, ke ĝi iras trans io, transita: [por] la transira komunikiĝo, kiu iras tra Berlino, […] devas ja antaŭe jam esti pakitaj la kursoj [293]; modera ruĝeco de la konjunktivo, aŭ nur super la tarso, aŭ ankaŭ en la parto transira [294]; la pokalo „Ivo Lapenna“ estas transira, t.e. ĝi estas tenata de la gajninto ĝis la sekva konkurso, kiam ĝi pasas en posedon de la nova gajninto [295].

2.

[ir.trans0a.nedauxra]

Nedaŭra, pasa, provizora: ne la „ĉ“ estas transira ŝtupo al „ch“, sed en la „ch“ ni proponis transiran ŝtupon al „ĉ“ [296]; rezigni la revon pri baldaŭa mondrevolucio kaj sin tute koncentri al la transira periodo [297]; la muzika merkato troviĝas en transira fazo, en kiu ĉiuj eldonejoj kaj artistoj devas adaptiĝi [298]; transiraj tipoj inter la neandertala stadio kaj la hodiaŭa Homo sapiens [299]. intera

3.

[ir.trans0a.GRA]

Transitiva: pro la vorto „akuŝistino“ estas necese doni al „akuŝi“ signifon transiran [300].

1.

[Mankas mrk por aldoni tradukojn]

Transpaŝo; iro, movo de unu loko al alia, trans iu baro aŭ limo: tie kaj tie naturŝajnaj pontoj ebligis la transiron super [akvofaletojn] [301];

2.

[ir.trans0o.FIG]

Ŝanĝo, pli malpli subita, de unu stato al alia: teruraj jaroj, plenaj de transiroj de espero al malespero [302]; transmetiĝo el naturo ordinara en naturon talentan estas kaj restas malfacila transiro [303]; subite, sen transiro, la krizo ŝanĝis sian karakteron [304]; pasante per nesenteblaj transiroj el la ĝojoj de la juneco al la feliĉoj de la patrineco [305]. sojlo²

Loko, kie oni povas transiri malhelpaĵon, ekzemple riveron, straton ktp: [ili] okupis la transirejon de Jordan […] kaj permesis al neniu transiri [306]; [kvazaŭ] mi pasis tra unu el la transirejoj kie la Alia Mondo tuŝas la nian [307]; de la busa stacio per subfervoja transirejo eblas atingi la fervojan stacion [308]. travadejo

1.

[ir.el0vojo.KOMUNE]

Vojo, laŭ kiu oni povas eliri de iu loko: ili malaltigis siajn lancojn en minaca maniero, kaj ekmoviĝis malrapide kontraŭ ni, mi rigardis en paniko dekstren kaj maldekstren, serĉante ian elirvojon [309].

2.

[ir.el0vojo.FIG]

(figure) Solvo, elturniĝo, per kiu oni povas eliri el embaraso: ia mistera kaprico, distreco kaj misagoj, en kies labirinto eĉ profesoro Freud malfacile povus trovi elirvojon [310]; oni batalas dum jaroj kontraŭ malsukceso sen vidi elirvojon [311]; ili ne vidas elirvojon el la diabla cirklo de falinta konsumado sekve de amasa senlaboreco pro regresoj en industria produktado kaj servoj [312]; la Komitato opiniis, ke ne plu ekzistas alia elirvojo ol eksigi EANA el UEA [313].

(ntr)

[ir.flanken0i.KOMUNE]

Iri flanken de io aŭ iu: la ĉefkapitano prenis lian manon, kaj, flankenirante, demandis lin aparte [314]; [li]j stariĝis sur malvasta loko, kie oni ne povas flankeniri dekstren, nek maldekstren [315].

Rim.: Ordinare oni skribu la adverbon kaj verbon aparte.

[ir.hejmen0i.KOMUNE]

Ekiri direkte al la hejmo: mi esploros la aferon, nun trankvile hejmeniru [316]; mi tiel forte timis, ke vi ne venos, antaÅ­ ol mi devos hejmeniri [317].

Rim.: Ordinare oni skribu la adverbon kaj verbon aparte.

rehejmiĝi

(ntr)

[ir.pied0i.KOMUNE]

Iri piede: ili piediris en la kamparon [318]; eble tiu ĉi respektinda profeto preferus rajdi, ol piediri [319]? ni piediris ĉirkaŭ dek minutojn en la sama uragana trafiko [320].

[ir.pied0anto.TRA]

Tiu, kiu piediras: David venkoprenis de li mil ĉarojn kaj sep mil rajdantojn kaj dudek mil piedirantojn [321]; piedirantoj estas plej granda parto de homaro [322].

(ntr)

1.

[ir.rond0i.lauxrondo]

Iri laÅ­ ronda vojo, laÅ­ fermita kurbo: la montriloj [de la malnova horloĝo] rondiradis [323]; dezirante rondiri ĉirkaÅ­ Montmartro mi trapasis la vilaĝon Clignancourt [324]; la sango rondiras en la korpo ^PV ; sur unu rando de la ĉielo estas ĝia leviĝo, kaj ĝia rondiro estas ĝis aliaj randoj [325]; (figure) li rondiras ĉirkaÅ­ ŝi, kiel papilio ĉirkaÅ­ lumilo^PIV1 . ĉirkaÅ­iri ¹;rivolui, orbito

2.

[ir.rond0i.cxien]

Sinsekve viziti multajn lokojn: Satano respondis al la Eternulo [...]: Mi vagadis sur la tero kaj rondiradis sur ĝi [326]; ili lernas esti senutilaj, rondirante de domo al domo [327]; (figure) la historio komencis rondiri (cirkuli, diskoniĝi) de kokinejo al kokinejo [328]. ĉirkaÅ­iri ³.

[ir.sxip0i.MAR]

Iri, veturi per ŝipo: ni ŝipiris de Filipi [...] kaj alvenis [...] en Troas post kvin tagoj [329]. ŝipi

(ntr)

[ir.sxtel0i.kasxe]

Iri kaŝe kaj sekrete, kvazaŭ ŝtelisto: kiam la aliaj iris al la foiro aŭ dancado aŭ sankta procesio, mi ŝteliris en ĉi tiun negastaman intermonton [330]; la bando ŝteliris el la magazeno ^Iŝtar ; la atakantoj ŝteliris al la remparo^B .

Rim.: La uzo de la esprimo sin ŝteli en la senco de ŝteliri estas evitinda, ĉar dubasenca.

[ir.voj0i.KOMUNE]

Iradi piede al malproksima celo: se iu estos en malproksima vojiro, tamen li faru Paskon al la Eternulo [331]; krom tio li faris sufiĉe grandan vojiron flanken, ĉar li volis antaŭe esti en Fjaltring [332]; ni vojiras al tiu loko, pri kiu la Eternulo diris: Ĝin Mi donos al vi [333]; ili ekvojiris for de la monto de la Eternulo vojon de tri tagoj [334]; la Eternulo vojirigis vin, kaj diris: iru kaj ekstermu la pekulojn [335]; la vojoj senhomiĝis, vojiranto jam ne pasas [336]. ekskursi, migri, pilgrimi, promeni, vojaĝi