^*bon/a ^UV

1.

[bon.0a.tauga]

(io) Plene taÅ­ga por ĝia uzo laÅ­destina, posedanta ĉiujn necesajn ecojn de sia speco: prenu tri mezurojn da plej bona faruno, knedu, kaj faru kukojn [1]; li prenis bovidon delikatan kaj bonan kaj […] pretigis ĝin [2]; en la plej bona loko de la lando loĝigu […] viajn fratojn [3]; mi havas bonajn rilatojn kun preskaÅ­ ĉiuj ^ChB ; en bona ordo tra la pordo ^PrV ; interkonsento estas pli bona ol mono ^PrV ; foresto de ofendo estas plej bona defendo ^PrV ; eĉ plej bonan ŝipon malbonigas la ventoj ^PrV . konforma^1.c, konvena^1.a, regula¹

2.

[bon.0a.kompetenta]

(iu) Kompetenta en sia metio, fako, okupo kaj plenumanta ĝin konforme al la reguloj kaj atendoj: li estas bona parolanto [4]; bona mastrino ^PrV ; bonaj instruistoj ^EE ; bona teatra aktoro ^ChV ; mi estas bona meĥanikisto ^ChB ; [tio] ne estas bona justico, kiu kondamnas homon senpruve ^ChB ; ŝi akiros reputacion de bona tradukistino kaj ricevados multajn mendojn ^Marta ; interesas min scii kion vi pensas tiurilate, ĉar vi estas bona karakterjuĝanto ^ChB ; (figure) plej bona kuracisto estas la tempo ^PrV ; al bona ĉasisto iras mem la besto ^PrV .

3.

[bon.0a.felicxa]

(io) Feliĉa, favora, profitiga: atendi bonan veteron ^PrV ; bonan matenon [5]! bonan tagon! bonan vojaĝon! en bona horo ^PrV ; bona novaĵo, ideo; bona afero; plej bona estos se vi ĝin forgesos ^Hamlet .

4.

[bon.0a.humana]

Humana, kompatema, helpema: mia onklino estas bona virino [6]; bonaj sentoj, bona koro.

5.

[bon.0a.afabla]

Afabla, komplezema: estu tiel bona kaj proksimiĝu; havi la bonecon... ^FK . de bona vorto lango ne doloras ^PrV .

1.

[bon.0e.maniero]

En bona maniero: la tranĉilo tranĉas bone [7]; li fartas bone [8]; bone ellerni la lingvon ^DL ; tre bone vestita ^DL ; mi scias tre bone, ke la verko […] ne povas esti senerara ^DL ; en tiu ĉi lernejo la infanoj estas edukataj tre bone ^DL ; metiisto ne povas bone labori, se li ne majstras sian ilaron ^Ret ; malsato plej bone gustigas la manĝon ^PrV ; nova balailo bone balaas ^PrV ; kiu bone (komforte) sidas, tiu lokon ne ŝanĝu^PrV ; plibone (prefere) fleksiĝi ol rompiĝi^PrV .

2.

[bon.0e.konsentite]

Konsentite, mi aprobas: nu, bone […] se vi volas, prenu […] [9]; nu, bone, mi konsentas ^Metrop ! „do bone“, cedis Petro, „sed mi avertas, ke ĝi estas tute nefarebla“ ^KrM . ja, jes

[bon.0i.KOMUNE]

Esti bona: la usonaj konsuloj pli bonas ol ilia reputacio ^MortulŜip ; ĉio ĉi kio estas, tio plej bonas ^Kandid ; tiu metodo speciale bonas, se […] ^KFl ; kaj vi geedziĝis: tio bonas [10].

1.

[bon.0o.FIL]

La pozitiva principo morala: fundamente kaj honeste li volis entrepreni la laboron ĉe la ekkonado de la belo, vero kaj bono [11]; ni povas diri, „li batalas por la bono kaj belo“, ĉar tie ĉi ni parolas nur simple pri la ideo de la adjektivoj „bona“, „bela“ [12]; la arbo de sciado pri bono kaj malbono [13]. malbono¹

2.

[bon.0o.ajxo]

Bonaĵo: al ili ankaŭ estis riĉe donacitaj ĉiuj bonoj de la tero: sano, bona humoro, riĉeco kaj honoro [14]; la homoj […] senĉese celadas al sia bono (utilo, feliĉo) ^EE ; li deziras al li multe da bono kaj antaŭ ĉio tre feliĉan vojaĝon ^Fab1 ; pro la bono de nia afero [ni rigardu] tiujn ĉi tri verkojn kiel la solan leĝan kaj netuŝeblan fundamenton de Esperanto [15]; bono posedata ne estas ŝatata ^PrV ; plibono estas malamiko de bono ^PrV ; en ĉiu malbono estas iom da bono ^PrV .

3.

[bon.0o.faro]

Bonfaro: ĉu vi intencas bonon aŭ malbonon ^Hamlet ? bono farita ne estas perdita ^PrV ; malbonon oni memori ne ĉesas, bonon oni baldaŭ forgesas ^PrV ; ne repagu bonon per malbono.

[bon.0ajxo.KOMUNE]

Io bona: domoj plenaj de ĉia bonaĵo [16]; kaj ili rapidos al la bonaĵoj de la Eternulo, al la greno, al la mosto, al la oleo, al la ŝafidoj kaj bovidoj [17]; dum via vivo vi ricevis viajn bonaĵojn, kaj Lazaro tiel same malbonaĵojn [18]; pri la bonaĵo, kiun mi faris, rakontu aliaj [19]; oni devas ĝoji pri la bonaĵo, kiun alportis la juneco [20]; tiuj bonaĵoj vipis lian sangon kaj igis por li la vivon ŝatinda ^ChL ; estus bonaĵo por mi, se mi ne havus bienojn kaj teron ^Rob . avantaĝo, preferindaĵo, profito

1.

[bon.0eco.humaneco]

Humaneco, kompatemo, helpemo: ho Eternulo, ĝis la ĉielo atingas Via boneco [21]; la pli juna filino […] estis la plena portreto de sia patro laŭ sia boneco kaj honesteco [22]; li amas tiun ĉi knabinon pro ŝia beleco kaj boneco [23]; la maljunulino nur ŝajnigis bonecon [24].

2.

[bon.0eco.kvalito]

Alta kvalito: boneco de la stilo [25]; koncerne la pagon, ĝi dependos jam tute de la grado de boneco de via laboro ^Marta .

3.

[bon.0eco.komplezemo]

Afableco, komplezemo: havu la bonecon ne zorgi [26]; ĉu sinjorino la dukino volos havi la bonecon permesi al la imperiestrino rigardi […] de proksime [27]?

1.

[bon.0ulo.virtulo]

Virtulo: iru la vojon de bonuloj, kaj sekvu la paŝosignojn de piuloj [28]; la okuloj de la Eternulo […] vidas la malbonulojn kaj bonulojn [29]; li estis bonulo, kaj ne meritis tian finon ^KPr .

2.

[bon.0ulo.simplanima]

Bonkora kaj simplanima homo: mi ektiris lin je la lango, kaj la bonulo ĉion elbabilis ^QuV ; li senbezone legas versaĵojn kaj ne estas tre sperta en la terkulturado, sed li estas bonulo ^PatrojFiloj ; ili estis tro bonkoraj: bonuloj, kiuj ne vidas la malbonon, ne suspektas ĝin, el la pureco de sia koro ^CKv . naivulo

1.

[bon.mal0a.maltauxga]

Ne taŭga por sia funkcio, celo, ne konforma al la atendoj: Juga havas tre malbonan memoron ^ChM ; estas malbona preparo al la vivo havigi al junulo senpagan festenon ^ChC ; eminenta ŝuldanto ― malbona paganto ^PrV ; de elekto tro multa plej malbona rezulto ^PrV .

2.

[bon.mal0a.malfelicxa]

Malfavora, ĉagrena, ĝena: en malbona vetero oni povas facile malvarmumi [30]. malmultaj kaj malbonaj estis la jaroj de mia vivo [31]; ŝia maniero paroli kreas malbonan impreson pri li ^ChM ; mi neniam faris al li ion malbonan ^ChC ; pro la malbonaj politikaj cirkonstancoj en Germanio, ISEJ ĉesis funkcii ^EeP ; bona famo sin trenas testude, malbona kuras rapide ^PrV .

3.

[bon.mal0a.malhumana]

Malbonaga, malica, kaŭzanta mison aŭ suferon: el ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj [32]. malbonaj infanoj amas turmenti bestojn [33]; naskiĝis en ili la malbona intenco mortigi lin [34].

1.

[bon.mal0o.FIL]

La negativa principo morala: vi estos kiel Dio, vi scios bonon kaj malbonon [35]; la lukto inter la bono kaj la malbono ^EeP ; dekliniĝu de malbono kaj faru bonon [36]. malbono¹

2.

[bon.mal0o.ajxo]

Malbonaĵo: civilizita homo ne deziras malbonon al sia proksimulo, ĉu? ^ChV ; el du malbonoj pli malgrandan elektu ^PrV ; grandaj malbonoj ― grandaj rimedoj ^PrV ; pli facile estas malbonon eviti, ol korekti ^PrV .

3.

[bon.mal0ajxo.faro]

Malbonfaro: ili faros malbonon al mi ^Gerda ; Connor estis eksigita el UEA per preskaŭ unuanima decido de la Komitato en 1956, sed intertempe la malbono estis farita kaj du jaroj preskaŭ komplete perditaj ^EeP ; la regantoj senintence postulas malbonon por si ^Rsp ; eĉ plej granda malbono al bono kondukas ^PrV ; kie ĵuron vi aŭdas, malbonon suspektu ^PrV .

1.

[bon.mal0ajxo.okazajxo]

Malbona afero, okazaĵo: kiamaniere okazis tiu malbonaĵo [37]? estis la ordinara turka malbonaĵo, kuirita tute dika kaj kun sukero, ke ĝi similis al ia bruna melaso ^VojaĝImp ; eviti samtempe ĉiujn tri malbonaĵojn (t.e. eraron, kontraÅ­kutimecon kaj konfuzon) ni povas tre bone [38]; malbonaĵo en ia objekto tuj fariĝis plene videbla [39]. akcidento¹, damaĝo, difekto

2.

[bon.mal0o.faro]

Malbonfaro: ne sekvu la amason por malbonaĵoj [40]; li estas kapabla de ĉiuj malbonaĵoj ^KPr ; por fini tuj kaj por ĉiam tiujn ĉi malbonaĵojn, li proponis peli min el la partio ^Ĉukĉoj .

[bon.mal0ega.maltauxga]

Tre malbona: malbonega kanajlaĵo [41]; lia famo estis malbonega, ĉar li troviĝis en stato de senĉesa vagado ^KPr ; la malbonegan veteron […] li longan tempon antaŭe sentis en siaj membroj [42]; ili vivas en malbonegaj kondiĉoj ^Kon11 .

(tr)

[bon.mal0igi.KOMUNE]

Fari ion malbona, difekti ion: mi malbonigis mian tutan laboron [43]; tiu malamo […] malbonigis liajn plej bonajn intencojn ^KPr ; la ankoraŭ ne malbonigita instinkto de la infanoj ^FK ; la kuiristo malbonigis la tagmanĝon ^DL ; la homoj [lin] malbonigis flatante ^IK ; la lastaj manovroj Herhor malbonigis al li la tutan planon [44]; eĉ plej bonan ŝipon malbonigas la ventoj ^PrV . damaĝi, fuŝi, korupti

(ntr)

[bon.mal0igxi.KOMUNE]

Iĝi malbona, ne funkcianta, difektita, misa: kiam li fariĝis potenca, lia koro fieriĝis tiel, ke li malboniĝis [45]; lia sanstato pli kaj pli malboniĝis ^VaK ; mia gusto malboniĝis ^Metrop ; konservi la pomon […] ĝis ĝi tute malboniĝis [46]; la brando ĝuste estis tre bona por malboniĝinta stomako, ĝi havis almiksaĵon de hiperiko [47]; por esplori ovojn, ĉu ili ne malboniĝis, oni povas teni ilin kontraŭ la lumo de la suno [48]; de pli da suko ne malboniĝas la kuko ^PrV ; de superfluo malboniĝas la ĝuo ^PrV . degeneri, disfali, kadukiĝi, putri

[bon.plej0eco.KOMUNE]

Plej alta kvalito, plej bona stato, kiun io povas atingi: la verkisto, kiu […] influos la evoluon de la lingvo en la direkto de ĝia plejboneco […] ankoraŭ ne vere montriĝis [49]. optimumo, perfekta

[bon.pli0igi.KOMUNE]

Meti en pli bonan staton, forigante mankojn: se mi volus plibonigi, tio ĉi jam estus Åanĝo [50]; ĉiu el tiuj projektoj penas plibonigi unu ian flankon de la lingvo, oferante por tio ĉi kontraÅ­vole ĉiujn aliajn flankojn ^EE ; plibonigu vian konduton, ne sekvu aliajn diojn [51]; kion do mi devas fari, […] ke mi plibonigu la sorton de la kamparanoj [52]? se ĉio en la mondo statas kiel eble plej bone, ne utilus do penadi por plibonigi la sorton de l' homaro ^Kandid ; jes, foje mi blasfemis, tio plibonigas la humoron ^InfanTorent2 ; kun sia tuta energio li dediĉis sin al la novaj devoj kaj iom post iom li plibonigis sian pozicion ^KKl ; Ursus […] plibonigis per fera stango la fajron sur la fajroplato, tiel, ke fajreroj ekŝprucis orpluve kaj la flamo pli vive eksaltis ^QuV . amendi, korekti, reformi

(tr)

[bon.re0igi.KOMUNE]

Meti denove en bonan staton, ripari: ili rebonigu la difektojn en la domo [53]; revenu do ĉiu de sia malbona vojo, kaj rebonigu vian konduton kaj viajn agojn [54]; [ŝi] rebonigis ilian glitveturilon [55]; cent mil talentoj […] tuj povus rebonigi la financan staton de l' faraono [56]; li nun havas okazon rebonigi (kp reguligi¹) kion de multaj jaroj li ŝuldas al ili, do ^HsT ; mi jam ne havas plu la povon rebonigi la pasintaĵon [57]; post la antaÅ­a letargia stato postvenos reboniganta dormado: kaj post la vekiĝo aperos la resaniĝo ^ChL . korektisanigi

[bon.komuna0o.FIL]

Bono, prospero komuna kaj utila al ĉiuj anoj de la socio: niaj fortoj kaj kapabloj devas servi al la komuna bono, devas servi al la socio ^InfanTorent2 ; komuna bonstato ^VaK ; (figure) ĉu vi ne povus, pro nia komuna bono, ĉiun leteron […], nu, iom malfermi kaj tralegi [58]; ni bezonas regulojn! sen leĝoj, neniu laboras por la komuna bono [59].

Malbonfarema, malica: vi malbonavidaj servistoj de miaj barbaraj ordonoj, — de la nuna momento mi ĉesas esti via hetmano [60].