^*far/i ^UV

(tr)

1.

Estigi, krei.

a)

Estigi objekton, eligante ĝin el materio: la lignaĵisto faras tablojn [1]; fari paperon, statuon, ŝlosilon, domon, muron, vojon; semi kaj rikolti, fari farunon kaj bieron [2]; li faris en Jerusalem maŝinojn, elpensitajn de specialistoj [3]; vi faris al vi neston inter cedroj [4]; mi faris dometojn el kartoj [5]. fabriki, pretigi, produkti

b)

Estigi verkon eligante ĝin el spirito; doni formon: fari verkon, romanon, versojn, tragedion, tradukon; la tradukanto faris el tio „La truo, per kiu ni fajfas, estas la lasta sur nia fajfilo“, sufiĉe kompreneble kaj etimologie eĉ ĝuste [6]. kompili, komponi, verki

c)

Estigi ion, eligante ĝin el nenio: kaj Dio faris la du grandajn lumaĵojn kaj la stelojn [7]; kiu faris vojon sur la maro kaj vojeton sur potenca akvo [8]. krei^1.b

2.

Igi, doni ian econ al iu aŭ io, pasigi de iu stato en alian: oni faris lin generalo; tio faris lin ĝoja; fari ilin mokataĵo [9]; mi faros el viaj urboj dezerton [10]; fari al si oportune^Z (komforte kaj senceremonie sin aranĝi); el la neceseco o; kiel mizera vi estos, kiam atakos vin doloroj, kiel doloroj de naskantino! ni devas fari virton ^PrV

3.

Agi.

a)

Plenumi agon; estigi efikon; okazigi rezulton: li tuj faris, kion mi volis [11]; mia vizito faris al li plezuron [12]; la inaŭguron de la altaro ili faris dum sep tagoj kaj la feston dum sep tagoj [13]; faris ĉion, kion ili povis [14]; tio faris al ŝi doloron [15]; subite la virino faris rapidan geston per la mano ^Marta ; la migrantaj birdoj faris al ĝi sian viziton [16]; mi ne faris la atakon [17]; ĉiu decido, kiun li faris, kondukis lin al nova decido [18]; fari Paskon [19] [20]; havi multon farotan (por fari); dirite, farite ^PrV ; kontraŭ faro farita ne helpas medito^PrV ; tio ĉi nenion faras (estas indiferenta) [21]; ĉiuj skribistoj ridis kaj faris inkmakulon sur la planko [22]; [ili] faris rondon ĉirkaŭ ŝi [23]; fari (formi) golfeton; faru al li nenion malbonan [24] (figure) fari al si la vojon (trabati); la homoj faris eraron en la kalkulado de la tempo [25]; ni faris interkonsenton [26]; kaŝu malbenon kaj faru bonan mienon ^PrV ; fari (prezenti) demandon; fari (alpreni) decidon; fari (konduki) militon; fari (eltiri) konkludon; fari (interkonsenti) kontrakton, pacon; fari (ekbruligi) fajron, lumon; kvin kaj sep faras dek du (kvin kaj sep rezultigas dek du) [27]; du botoj faras paron ^PrV ; sesdek minutoj faras unu horon [28]; Anino [...] faris skriblaborojn por la patro [29]; vi faris al mi efektivan surprizon ^Marta ; li sin razis kaj faris al si nur unu solan malgrandan vundeton [30]; ni faris sciigon pri nia afero nur kiel „provan balonon“ [31]; kiam li tion povis faris nerimarkite, li eĉ ŝteliĝadis malantaŭ ŝin, surmetadis okulvitrojn kaj imitadis ŝian voĉon [32]; David ne faris kalkulon de tiuj, kiuj havis la aĝon de malpli ol dudek jaroj [33]. efektivigi, efiki, formi, kaŭzi

b)

Agi iamaniere: faru laŭ via plaĉo; faru al ili (agu pri ili) kiel vi volas; mi ne sciis kion fari pri li, pri ĝi (kiamaniere agi); mi ne faris laŭ mia koro [34] (konduti); pentofari [35] (penti); vi faris grandan ĉirkaŭvojon [36].

c)

(senkomplemente)
Agi, ne resti senfara: kiu multe parolas, ne multe faras ^PrV ; kritiki estas facile, fari malfacile ^PrV ; ne parolu, sed faru; li faras nenion; nenionfaranto; nenifaranto.

(neologismo) (prepozicio)

(evitinde) De⁴, fare de, flanke de²: rezisti al la malestimo far la homoj [37]; granda urbo preskaŭ tute forbalaita far titana kataklismo [38]; sen la forta tenado far mia patrino, ŝi estus falinta teren [39].
PMEG: Neoficialaj vortetoj, *far*

Rim.: En la Universala Vortaro la radiko far' finiĝas per streketo. Tio signifas, ke ĝi nepre postulas finaĵon aŭ, rolante kiel substantivo, apostrofon: ĝi do ne povas esti uzata kiel nuda radiko, ĉar reguloj, kiuj povus pravigi la forfalon de la finaĵo, ne ekzistas.

Rim.: La sama rimarko tamen validas pri ekzemple paf'. Se la fina apostrofo signifas, ke ĝi postulas finaĵon, tiam la sonimito paf, kiu ne rolas substantive sed adverbe, estas same kontraŭfundamenta kiel la prepozicio far. [ĵv]

Tio, kion oni faras: juĝu laŭ faroj, ne laŭ paroloj^B ; inter diro kaj faro estas maro^Z ; ni amu, ne laŭ vorto nek laŭ lango, sed laŭ faro kaj vero [40]; pli da bruo ol da faro^PrV ; lupo ŝanĝas la harojn (mienon) sed ne la farojn ^PrV

Malbone, malbonintence, mise fari ion: kion vi faraĉas ĉi tie en la mallumo [41]? „kion vi faraĉas?“ li kriis […] movu vin […] sur la scenejon! vi detruos ĉion per via prokrasto [42]; Karal sciis, ke li fuŝfaras, la okuloj de la juna Rejnhard ja etiĝis ruze, dum lia menso videble kalkulis [43]; pli kaj pli aŭdiĝas la voĉoj: kion ni faraĉas en Libio? jen araba afero [44]; kiu faraĉis tiun nom-de-Di’ merdan bordelan instalaĵon kun tiel aĉa maniero [45]. fuŝi, misagi, malbonfari

Rim.: Kvankam preskaŭ sinonime, „faraĉi“, „fuŝfari“ esprimas pli subjektive taksitan, malŝatatan el vidpunkto de parolanto, malbonfaron ol pli neŭtralaj „malbonfari“, „misfari“, „misagi“. [Wolfram Diestel]

Daŭra produktado: farado de mebloj; vinfarado, vortfarado, versfarado; potfarado kaj komerco [46]; limi sin nur per farado de tradukoj ^Marta ; al kiu la komitato komisius la faradon de la ŝanĝoj [47]; la farado de l' mirakloj [48]; bonfarado [49]; malbonfarado [50].

farado (mezurunuo)

Tio, kio estas farita de iu; produkto de la laboro; ellaboraĵo; verko: la lasta faritaĵo de li, kiu nun estis mortinta [51]; gardu vin, ke vi ne perdu viajn elfaritaĵojn, sed ke vi ricevu plenan rekompencon. [52]; retoriko kiel aktiveco estas la baza homa faraĵo kaj observeblas ĉiam en ĉiuj kulturoj [53].

Povanta esti farata, efektivigebla, realigebla: se oni bezonas nenion plian, la afero estas facile farebla [54]; mi ne kredas, ke tio estas farebla [55]; tio estis tute nefarebla [56].

(prepoziciaĵo)

De⁴, flanke de²: demokratio [...] estas [...] regado de popolo fare de la popolo [57]; la malkovro de Ameriko fare de Kolumbo [58]; aprobo fare de la aŭtoro [59]; transdonado de la lingvo al la novaj generacioj fare de la malnovaj [60]; se oni povus pruvi [tion], ni ĉeestus furiozan reagon fare de la legantaro [61]; estis tre honeste fare de ili averti vin tuj [62]; eskapi la persekuton kaj murdon fare de la barbara serba armeo [63]. pere de, siaflanke

Rim. 1: Por indiki la aganton post o-vortoj [...], la plej ĝenerale akceptita formo estas „fare de“ [AdE].

Rim. 2: Ekzistas alternativa propono de M. Leereveld uzi adverbigitajn participajn sufiksojn: la murdo ate de la policano, kie la policano murdas iun, kaj la murdo ante al la policano, kie la policano estas murdata de iu.

Tiu kiu profesie faras, produktas: brandfaristo, versfaristo; panfaristo; granda parolisto estas duba faristo ^Prv ; la familioj de la tolfaristoj el la domo de Aŝbea [64]; potfaristo [65]; tendofaristoj [66]; monfaristoj [67]; orfaristo [68]; ŝnurfaristo [69]; bierfaristo ^Marta ; ladfaristo [70]. -ist¹

(tr)

Igi ke iu faru ion: farigi al si novan veston; oni farigas bronzan buston de „Heroo“ en lia naskoloko [71]. komisii

1.

Esti farata: mi ne memoras, kiel tio fariĝis; la posedantoj lasis cementi lin en la dorso, bona vinkto estis trametita tra lia kolo, kaj li fariĝis kiel nova [72]; multaj mirakloj kaj signoj fariĝis per la apostoloj [73].

2.

Veni de iu stato en alian; okazi, estiĝi: la juna vidvino fariĝis denove fianĉino [74]; li fariĝis malsana (li malsaniĝis); fariĝi soldato, esperantisto; en infano vidiĝas, kia homo fariĝos ^PrV ; subite fariĝis, kvazaŭ ĉiuj steloj super ŝi lumus [75]; la dorso fariĝis rigida [76]; kio fariĝis el (aŭ pri) mi?

Kreiĝo, okazaĵo: legendo pri la fariĝo de la libro [77].

(tr)

Alĝustigi, taŭgigi por, konformigi al, alfiksi: bone alfarita vesto; alfari stenografian sistemon al (por) Esperanto; la kuiristino alfaris al ĝi kapon el sigelvakso kaj enŝovis ĝin antaŭe en sian tukon [78]. adapti

(tr)

Anticipe fari: ŝi antaŭfaris la ŝmiron de mia korpo por la entombigo [79]. prepari

(tr)

Tute, komplete fari: vi nenion plenumis, vi ne elfaris eĉ unu brikon [80]; tiu, kiu nin elfaris por ĉi tiu celo, estas Dio [81]; la signoj de apostolo estis elfaritaj inter vi en ĉia pacienco [82]; ne perdu viajn elfaritaĵojn [83]. plenumi, pretigi, produkti, realigi

(tr)

1.

Fari komune kun aliaj, kunlabore, partoprene: ĉi ĉio plenumiĝas sub la spirito kunfari laboron kaj studon [84]; kiam ili volis veturi pli rapide, pluraj el ili devis kunfari [85].

2.

Estigi per sia kuniĝo, konsistigi: la du partoj, kiuj estos kunbindataj […] kunfaros do plenan broŝuron [86]. formi

(tr)

Malestigi, detrui ion faritan: malfari dum la nokto la laboron de la tago; se estas robotoj por malfari vandalaĵojn, certe ekzistas tiuj, kreitaj por ilin fari [87]; Aleksandro proklamis ke ne gravas kiel malfari la nodon kaj disigis ĝin per frapo de sia glavo [88].

Malĝuste fari: mi nur iomete misfaras kaj ŝi forte koleras kaj krias kaj batpunas [89]; se la katolika eklezio eraras kaj misfaras, laŭ li, tiom obscene, ĉu licas kunlabori kun ĝi [90]. erari, fuŝi

Meritanta faradon: oni faris al li nenion, kio estas ne farinda! [91]; Post nacia konferenco pri la farindaj reformoj en la eduka sistemo [92].

Farita per homa arto, ne kreita de la naturo: artefarita lago ^Metrop .

Faraĵo aŭ efiko de homa agado: kompreni la grandan rolon, kiun ludas la tekniko, la artefaritaĵo en la evoluo de l' homaro [93]; fakte, artefaritaĵo estas sinonimo de progreso, se oni devus forĵeti ĉion, kio estas „artefarita“, tiam la homo estus ankoraŭ en la ŝtona epoko [94]. artaĵo^1.b, artefakto

(ntr)

Bonvole helpi, utili, agi por la bono: kiu do scias bonfari, kaj ne bonfaras, ĉe tiu estas peko [95]; Li bonfaris, donante al vi pluvojn el la ĉielo kaj fruktoportajn sezonojn, plenigante viajn korojn per nutraĵo kaj feliĉo [96].

Utila, helpa, kompleza, serva ago, celanta kaj/aŭ kaŭzanta bonon: Tio estus || Ne venĝo, sed komplezo kaj bonfaro [97]; Bonfaron oni facile forgesas ^PrV .

Homo, kiu bonfaras: bonfaranto ofte ricevas nur maldankon; pri avarulo oni ne plu diros, ke li estas bonfaranto [98]; la bonfarantoj de la homaro [...] iras laŭ la dorna vojo de la honoro [99].

Malhelpa, malutila, malamika ago, celanta kaj/aŭ kaŭzanta malbonon: Liaj propraj malbonfaroj enkaptos la malpiulon, Kaj la ŝnuroj de lia peko lin tenos [100]. Espero ke malbonfaro ne estos punita neeviteble plioftigas krimojn en la popolo [101].

krimo, peko

Farita hejme, per propraj rimedoj, kontraste al havigita, aĉetita, industrie fabrikita objekto: recepto por natura, hejmfarita kosmetikaĵo [102].

(ntr)

Ĝeni, difekti, malutili al aliaj homoj: kiom da urboj, kiuj malbonfaris, Ni detruis [103]; ĉu estas permesate bonfari en sabato, aŭ malbonfari [104]; neniu el vi suferu kiel mortiginto, aŭ ŝtelisto, aŭ malbonfarinto [105].

Nenifaranta, ne aganta: aliaj konceptas siajn feriojn kiel nenifaran restadon en ĉe-mara loko [106]; senfara plendo ne estas defendo ^Prv ; Dion fidu, sed senfare ne sidu^PrV ; ne estis permesite al ŝi stari longe sur la vojo kaj senfare aŭskulti la voĉojn ^Marta .

Senageco; farniento: plej verŝajne li dediĉas siajn tagojn al neniofaro, kiel la aliaj diboĉuloj [107]. alvenis bienulo, kiu riproĉis lin pro la neniofaro [108]; la fiasko de la kozakoj solvis la streĉitecon kaŭzitan de malvarmo, malsato kaj nenifaro [109]; tiuj du incendioj relanĉis la polemikon pri la sekureco de la industriaj laborejoj en Pakistano kaj la kritikoj pri la senfaro de la publikaj potencoj [110]. fornosida

Tiu, kiu ne agas, ne faras tion, kion oni atendas de li: gvidantoj-intelektuloj […] senpere difinis Esperanton „neebla, kontraŭhistoria idealo, do ne idealo sed hobio por nenifaruloj“ [111]; laŭgrade kiel la varmego brulis ĉiam pli forte, amasoj da senfaruloj rifuĝadis sub la portikojn da temploj [112].