^*vort/o ^UV

1.

[vort.0o.LIN]

Areto da parolsonoj havanta difinitan signifon kaj difinitan gramatikan uzon en homa lingvo: simpla, kunmetita, dubsenca vorto; uzi la ĝustan, konvenan vorton; la bildoj elvokitaj de la vortoj; vortordo.

a)

[vort.0o.esprimo]

rigardata kiel formo, kontraste al la ideo: mi aranĝis plenan dismembrigon de la ideoj en memstarajn vortojn, tiel ke la tuta lingvo, anstataŭ vortoj en diversaj gramatikaj formoj, konsistas sole nur el senŝanĝaj vortoj [1]; la diversaj formoj gramatikaj, la reciprokaj rilatoj inter la vortoj k.t.p. estas esprimataj per la kunigo de senŝanĝaj vortoj [2]; en nia lingvo la vortoj pleje estas pli naturaj kaj pli bonsonaj, se ili estas ne kunligataj, sed uzataj aparte [3]; en la konstruo de la vorto oni devas enkonduki ĉiujn elementojn, kiuj necesas, sed ne pli ol kiom sufiĉas, por elvoki klare kaj plene la ideon reprezentotan [4]; kion vi legas mia princo? vortojn, vortojn, vortojn ^Hamlet !

Rim.: Zamenhof klarigis, ke „la vortojn, kiuj estas egale uzataj en ĉiuj civilizitaj lingvoj (la tiel nomatajn ‚fremdajn‘ kaj ‚teĥnikajn‘), mi lasis tute sen ia ŝanĝo; el la vortoj, kiuj en malsamaj lingvoj sonas malegale, mi prenis aŭ tiujn, kiuj estas komunaj al du aŭ tri plej ĉefaj eŭropaj lingvoj, aŭ tiujn, kiuj apartenas nur al unu lingvo, sed estas popularaj ankaŭ ĉe la aliaj popoloj; en tiuj okazoj, kiam la donita vorto en ĉiu lingvo sonas alie, mi penis trovi vorton, kiu havus eble nur signifon proksimuman aŭ uzon pli maloftan, sed estus konata al la plej ĉefaj nacioj (ekzemple, la vorto proksima en ĉiu lingvo sonas alie; sed se ni prenos la latinan plej proksima (proximus), tiam ni vidos, ke ĝi, en diversaj ŝanĝoj, estas uzata en ĉiuj plej ĉefaj lingvoj; sekve se mi la vorton proksima nomos ‚proksim‘, mi estos pli aŭ malpli komprenata de ĉiu klera homo); en la ceteraj okazoj mi prenadis ordinare el la lingvo latina, kiel lingvo duone-internacia (mi flankiĝadis de tiuj ĉi reguloj nur tie, kie tion ĉi postulis apartaj cirkonstancoj, kiel ekzemple la evito de homonimoj, la simpleco de la ortografio ktp.). Tiamaniere ĉe korespondado kun meze-klera eŭropano, kiu tute ne lernis la lingvon internacian, mi povas esti certa, ke li ne sole min komprenos, sed eĉ sen bezono tro multe serĉadi en la vortaro, kiun li uzos nur ĉe vortoj dubaj“ [5].

b)

[vort.0o.diro]

(unuope aÅ­ plurope) rigardata kiel eldiro: pli bona estas vorto afabla ol kuko agrabla ^PrV ; de vorto ĝentila ne doloras la lango ^PrV ; atentu miajn vortojn, klinu vian orelon al miaj paroloj [6]; vorton malveran virtulo malamas [7]; kiu ŝparas siajn vortojn, tiu estas prudenta [8]; per unu vorto [9]; per malmultaj vortoj (resume) ^BdV ; diri la lastan vorton (findecidi) ^Marta ; ne venis ankoraÅ­ la tempo diri la lastan vorton pri tiuj dubaj formoj [10]; saĝa kapo duonvorton (duone esprimitan penson) komprenas ^PrV . diro, parolo²

frazo¹silabotermino, nocio

2.

[vort.0o.promeso]

Buŝa promeso: kelkaj tagoj pasis, kaj la tajloro efektive plenumis sian vorton: li alportis pretan surtuton ^FK ; ĉu li efektive estas for? […] li tenas sian vorton ^BdV ; eble vi timas, ke ili rompos sian vorton, ĉar vi iam aŭdis, ke promeson donitan al perfiduloj oni ne plenumas [11]; vorto donita estas kiel leĝo ^PrV ; estu la sinjoro de via vorto ^PrV ; je mia vorto ^BdV (vi povas fidi, mi certigas pri tio).

3.

[vort.0o.KOMP]

Negranda grupo da kune traktataj bitoj aŭ signoj: tiu komputilo operacias per 32-bitaj vortoj; logika kajo por 16-bitaj vortoj [12]; por tiu redaktila komando ĉiu interspaceta signogrupo estas vorto.

[vort.V0o.KRI]

La eterna saĝo de Dio, enkarniĝinta en Jesuo: en la komenco estis la Vorto, kaj la Vorto estis kun Dio, kaj la Vorto estis Dio [13]; la Vorto fariĝis karno [14]; Homo, Sangfrato de Vorto la Vera [15].

[vort.0a.propre]

Konsistanta el vortoj; rilata al vorto: pro vorta ludo (spritaĵo) li eĉ patron ne domaĝas ^PrV ; pro vorta piko ofte perdiĝas amiko ^PrV ; privortaj diskutoj [16].

(x)

[vort.0i.KOMUNE]

(komune) Paroli, esprimiĝi vortriĉe: oni vortas kaj vortas, ekzaltiĝas [17]; la aŭtoro ofte-ofte-ofte promesas malpli vortadi, sed neniam plenumas tiun promeson [18]. babili

[vort.0aro.LIN]

Orda kolekto da vortoj de lingvo aŭ fako kun difinoj, tradukoj aŭ aliaj lingvaj informoj: la vortaron mi kreis ne arbitre, sed kiom eble el vortoj konataj al la tuta klera mondo[20]; tie ĉiu vorto sin trovas ĉiam kaj sole en unu konstanta formo, nome en tiu formo, en kiu ĝi estas presita en la vortaro[21]; la „Fundamento de Esperanto“ tute ne devas esti rigardata kiel la plej bona lernolibro kaj vortaro de Esperanto [22]; pro oportuneco al tiuj ĉi prefiksoj kaj sufiksoj estas donita la signifo de memstaraj vortoj, kaj kiel tiaj ili estas lokitaj en la vortaro[23]. leksikono

[vort.0aristo.LIN]

Lingvisto studanta sencon kaj difinon de la vortoj, kompilanta vortarojn: oni ne povas juĝi lingvon laŭ la vortaristoj [24]; tia petro, malgraŭ facilanimaj vortaristoj, kiuj baptas ĝin pudingo, devus nomiĝi „konglomeraĵo“ [25].

[vort.0ero.GRA]

Parto de vorto, precipe senchava parto: malsaĝulo diris vorteron, saĝulo komprenas la tutan aferon ^PrV ; por montri la konsistigajn vorterojn, en la skribo oni povas kunigi ilin per streketo: sport-klubo [26].

(tr)

[vort.0igi.KOMUNE]

Esprimi per vortoj: kiam Johano en iu vespero sidis hejme kune kun Eriko, li komencis vortigi siajn sentojn al la frato [27]; nevortigita kondiĉo; tamen ŝi ne envortigis siajn pensojn [28]; estas tre malfacile envortigi tiujn spertojn [29]; [li] sonas tro optimisme en la vortigo de siaj motivoj [30].

[vort.ne0igebla.KOMUNE]

Tia, ke oni ne povas esprimi ĝin per vortoj: la nevortigeblaj ĝojo kaj doloro de lia interno [31]; liliputos ni ĉe grandec' nevortigebla, antaŭ ĝi [32].

(tr)

[vort.0umi.LIN]

Iel diri, elektante specifajn vortojn por tio: tion mi sentis sed ne sciis diri, kaj la poeto tion vortumis por mi [33]; la demando de la plimulto vortumiĝas: „kion vi povos fari por mi?“ [34]; la respondoj estas precizaj, klaraj kaj bone vortumitaj [35].

[vort.0umo.LIN]

Iu el la eblaj esprimoj por ion diri: vortumo ne vere taŭga [36]; mi uzis la vortumon „individua nomo“ anstataŭ „antaŭnomo“ [37]; konstitucia teksto de ĉi tia graveco devus […] trovi trafan vortumon [38]; mia misa vortumo ja implicus, ke ĉiuj islamanoj estas teroristoj [39]; dum la tradukado ni longe cerbumis kaj serĉis taŭgan vorton aŭ vortumon [40].

[vort.a0o.GRA]

Adjektivo: li uzas la ankaÅ­ PIV-ajn terminojn o-vortoj, a-vortoj [41]; jen kion signifas la a-vorto ortodoksa: konforma al la tradicia doktrino [42].

[vort.ali0e.KOMUNE]

Redirante la samon per aliaj vortoj, aÅ­ el alia vidpunkto: mi ĵus resendis al vi lin mem, alivorte, mian propran koron [43]; ĉiujare dum la laboro pereis dek ĝis dudek mil homoj... alivorte la tombo de Ĥeops postulis kvincent mil kadavrojn [44]; tion postulas lia antaÅ­e alprenita sinteno, alivorte antaÅ­juĝo [45]. nome ², tio estas

[vort.ar0o.GRA]

Substantivo tia, ke ĝia formo ununombra indikas aron da personoj aŭ da similaj objektoj samspecaj, prezentatan kiel unu tuto: „popolo“, „foliaro“, „herbo“, „armeo“ estas arvortoj.

[vort.bild0aro.LIN]

Vortaro, leksikono kun klarigaj ilustraĵoj: en julio aperis Bildvortaro en Esperanto kiu tuj komencis furori [46]; la „Esperanta bildvortaro“ de R. Eichholz; la Bildvortaro havas kelkajn ĉapitrojn pri komputiloj [47]; aĉetu bildvortaron por trovi la nomojn de la aĵoj sur la bretoj kaj tabloj en [via] oficejo [48].

[vort.difin0aro.LIN]

Vortaro ordinare unulingva, prezentanta difinojn de kapvortoj: estas verŝajne, ke la plimulto de esperantistoj ne konsultas regule la difinvortarojn de Esperanto PV, PIV, nPIV, vortaro de Kabe [49]; PVEE estis la unua kompleta difinvortaro de Esperanto — kaj la lasta enhavanta la kapliteron „W“ [50].

[vort.dulingva0aro.LIN]

Vortaro tradukanta kapvortojn de unu lingvo al alia, kaj ordinare reciproke: [la] unua libreto […] entenis […] dulingvan vortareton el naŭcent radikoj ^VivZam ; nekompleta, sed ilustra dudirekta vortaro [51]; vortaro germana-esperanta de Erich-Dieter Krause […] estas plej granda dulingva vorto de Esperanto [52].

[vort.e0o.GRA]

Adverbo: e-vorto povas roli kiel komplemento de verbo [53].

[vort.evit0o.LIN]

Eŭfemismo: probable „filtrado“ estas evitvorto por „cenzuro“ [54].

[vort.fak0o.LIN]

Vorto aŭ esprimo uzata kun difinita senco en iu scienco, arto, metio, fako...: fakvortoj el filozofio, natursciencoj, matematiko [55]; „Fakvortoj en Esperanto“ [56]; „utero“ ŝajnas al mi latindevena fakvorto [57]; la vortoj elektitaj por la vortareto estas plejparte simplaj […], teknikaj fakvortoj mankas [58].

Vortaro limiĝanta pri la terminoj de iu fako: poezia fakvortaro [59]; fakvortaroj por 50 sciencaj branĉoj [60]; naÅ­lingva Internacia Ekonomika Fakvortaro [61]. leksikono², terminaro

[vort.kap0o.LIN]

Vorto, kiun priskribas aŭ komentas artikolo de vortaro aŭ enciklopedio: la kapvortoj estas ordigitaj sen konsidero al la finaĵoj [62]; instruistino […] menciita per aparta kapvorto en la Enciklopedio de Esperanto [63]; poruniversitataj matematikaj vortaroj kutime enhavas de 4 000 ĝis pli ol 70 000 kapvortojn [64].

[vort.laux0e.KOMUNE]

Konforme al antaŭe diritaj vortoj, sen modifo, kun nur minimuma interpreto: tutan fabelon […] ĝi memoris tute laŭvorte [65]; laŭvorta ripeto de la vortoj de la literaturisto ^Marta ; iu slavo […] volos traduki en Esperanton laŭvorte el sia nacia lingvo [66]; laŭvorte tradukite [67].

[vort.o0o.GRA]

Substantivo: infinitivo rolas en Esperanto kiel o-vorto [68]. i-vorto rekte derivita el o-vorto [69].

[vort.pas0o.KOMUNE]

Sekreta vorto interkonsentita ene de limigita grupo kaj servanta kiel rekonilo, por pruvi onian rajton trapasi, eniri, ricevi servon ktp: tiuj datenoj estu tenataj en ĉifrita formo kaj estu alireblaj nur per pasvorto [70]; la dosieroj ne estas rekte alireblaj […] nur per uzantonomo kaj pasvorto [71].

[vort.prunt0o.LIN]

Vorto prenita el alia lingvo, eventuale skribe aŭ elparole adaptita: la islanda lingvo […] apenaŭ uzas fremdajn pruntvortojn kaj esprimas ĉion per siaj indiĝenaj radikoj [72]; parolado de Filipinanoj havas multajn pruntvortojn el la Hispana kaj la Angla [73].

[vort.sen0e.KOMUNE]

Sen paroloj, silente, ne donante atendatan respondon: li senvorte obeis [74]; oni lin portis al tombo senvorte ^Hamlet ; Marta klinis la kapon sur la bruston kaj senvorte sidis du minutojn en profunda meditado ^Marta ; lipoj ridas, okuloj briletas kaj serĉadas, demandas senvorte, respondas senvorte [75].

silenta

[vort.unu0e.KOMUNE]

Dirite per unu aÅ­ malmultaj vortoj, koncize, resume: la ĉefa militestro havas nek patron, nek infanon, unuvorte li havas neniun, nur sian armeon kaj la malamikon [76]; la prezo estis tro alta por ni, ni devis prokrasti la aĉeton, la transloĝiĝo kostis multe... unuvorte, mil da malfacilaĵoj kaj malhelpoj ^IK ; resume, konciza, lakona, mallonga²

[vort.0odivido.LIN]

Dispartigo de vorto inter la fino de unu teksta linio kaj la komenco de la tujsekva linio, precipe en okazo kiam en la unua linio ne eblas loki la vican vorton, kvankam tie ja restas iom da spaco (streketo post la unua parto fine de la unua linio indikas, ke la vorto estas daŭrigota en la sekva linio): bedaŭrinde, oni ne atentis la vortodividojn: ofte ili ne elegantas: ra-jtis, rima-rkos, brako-jn, dankop-agon, […] [77]; nesufiĉe profesia enpaĝigo ĝenas plurloke, ankaŭ per mallertaj vortodividoj [78]. dividstreko

Rim. 1: Z. konsilis, ke „transportante la vortojn el unu linio en la sekvantan, ni ordinare dividas ilin per iliaj partoj gramatikaj, ĉar ĉiu parto gramatika en nia lingvo prezentas apartan vorton. Tiel ni ekzemple dividas: „Esper-anto; ricev-ita““LR.

Rim. 2: La Plena Analiza Gramatiko donas sufiĉe prudentajn rekomendojn, kiuj kombinas la principojn laŭmorfeman kaj laŭsilaban. Ĝi respektas la prefiksojn kaj sufiksojn (ek-iri, dorm-ema), sed permesas dividi radikojn (ba-lo, sce-no, ko-le-ro) Viki.

[vort.0efiko.LIN]

Vortkunmeto: liaj (Kalocsay) distingoj de la rekta kaj de la inversa vortefikoj estas, interalie, notindaj [79]; la ĉefelemento vortigas la antaŭan elementon (la flankelementon), laŭ jenaj reguloj de la „rekta vortefiko“ [80]; ankaŭ la maldekstra elemento povas efiki al la dekstra, difinante ties vortkarakteron, tio estas la „inversa vortefiko“ [81].
Oficiala Bulteno de la Akademio de Esperanto – N° 9, pri la demando de La Vortfarado en Esperanto

[vort.0farado.LIN]

Konstruado de vortoj per kunmeto de vorteroj afiksaj aÅ­ radikaj – derivado, vortkunmeto, fleksio ¹ – eventuale kun ŝanĝoj en la vortelementoj laÅ­ la reguloj de koncerna lingvo: mi kreis regulojn por vortfarado kaj per tio ĉi mi enportis grandegan ekonomion rilate la nombron de la vortoj ellernotaj [82]; tiuj ĉi naturaj vortfaraj oportunaĵoj, kiujn la lingvo Esperanto havas ^EE ; la principo de neceso kaj sufiĉo laÅ­ René de Saussure estas oficiale akceptita de la Akademio kiel „la logika bazo de la vortfarado en Esperanto“ [83]. esperantigo, landnomo, pseÅ­doprefikso, pseÅ­dosufikso, nerekta parolo
PMEG: Vortfarado

[vort.0formo.LIN]

Vorto prenita en iu gramatika formo: „tabloj“ kaj „tablon“ estas du vortformoj de unu sama vorto; gramatikkontroliloj celas kapti erarojn […] de malĝusta (eĉ se ĝuste literumita) vortformo, kiel ekzemple konfuzo inter -i kaj -as aŭ manko de akuzativo [84]; fleksiaĵo estas vortformo [85]. fleksii

[vort.0okunfando.LIN]

Vorto kombinanta signifojn de du vortoj kaj formita per kombino de komenca parto de la unua kun fina parto de la dua, ofte kun sinkopo ĉe la junto; malpli ofte temas pli simila kombino de pli ol du vortoj: la angla „motel“ estas valizvorto formita el „MOTor“ + „hoTEL“ (kun sinkopo ĉe T); Algolo estas valizvorto formita el ALGOritma Lingvo [86]; vortokunfandoj (ankaŭ nomataj “kofrovortoj”) estas neregulaj vortkunmetaĵoj, en kiuj la elementoj mallongiĝis kaj kunfandiĝis en kaprica maniero [87].

[vort.0kunmeto.LIN]

Konstruado de vortoj per kunmeto de radikaloj: post tiu transpreno, nek la metron de „Sinjoro Tadeo“, nek la vortkunmetojn de adjektivo plus substantivo nia lingvanaro akceptas kiel normalaĵojn [88]. vortefikovortfarado
Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, §27 ‐ pri vortoj kunmetitaj
PMEG: Vortfaraj principoj / 37.3. Precizigaj antaÅ­elementoj

[vort.0oprovizo.LIN]

Ĉiom da vortoj de lingvo¹ nacia, de regiona dialekto, de profesia fako, de lerneja kurso ktp: dank' al ili (la afiksoj de Esperanto) koreoj tre facile konkeras la vortoprovizon de Esperanto [89]; antaÅ­ ilia efektivigo […] la ellaboro de konsekvenca vortoprovizo ne estas ebla [90].