derivi
(tr)
- 1.
Devenigi vorton de alia pli simpla:
la vorto „homaro“ deriviĝas de
„homo“;
derivita vorto;
pri la derivo de la nomo „Berlino“, mi ne pensas ke ĝi venis de
„Bär“ (urso)
[1];
en okcidento landnomo estas derivata el gentnomo, en oriento
inverse
[2];
Erin estas poezia nomo de Irlando, derivita de
Éirinn,
dativo de Éire, Irlando en la gaela lingvo
[3];
la aŭtoro konsideras grandojn, derivitajn el bazaj
kvantograndoj (maso,
volumeno kaj substanckvanto) per frakci-formaj rilatoj
[4].
- 2.
- Transpreni ion (vorton, sistemon ktp) de pli frua aŭ pli baza similspeca, modifante ĝin: la plej granda parto de la esperanta vorttrezoro estas derivita de la latinidaj lingvoj [5]; la hindia uzas la tiel nomatan nagarian skribsistemon, derivitan el la antikva brahmia [6]; la sanskrita estas mem parto de la granda hindeŭropa lingva familio, kiu inkluzivas, krom la sanskritan kaj ĝiajn derivitajn lingvojn, ankaŭ la malnovan persan kaj la idojn [7]; la uzataj algoritmoj estas derivitaj plejparte de medicinaj tekstoj [8]; por ĉiu specio oni facile derivas ĝiajn pli altajn taksonojn [9].
- 3.
[10](fakula ĵargono)
(funkcion)
Kalkuli ties derivaĵon.
1.
Henriko Janoski: Biera marĉo?, Monato, 2000/06, p. 4
2. Yamasaki Seikô: Landnomoj: homaj frenezigiloj, Monato, 2003/02, p. 22
3. Garbhan MacAoidh: Renkontiĝo kun ŝrumpanta komunumo, Monato, 2003/11, p. 12
4. Anna kaj Mati Pentus: Lingvo, Interreto kaj ... alio, Monato, 2008/01, p. 20
5. Garvan Makaj': Kerno de la itala lingvo, Monato, 2014/03, p. 16
6. Roberto Pigro: Notoj indaj pri lingvaroj hindaj, Monato, 2014/11, p. 16
7. Roberto Pigro: Notoj indaj pri lingvaroj hindaj, Monato, 2014/11, p. 16
8. Roberto Pigro: Noviga apliko je dispono de kuracistoj kaj pacientoj, Monato, 2015/01, p. 15
9. Cyreen Knockaert: Nomenklaturo: ĉu kroma esperanta finvenko?, Monato, 2013/05, p. 22
10. Raoul Bricard: Matematika Terminaro kaj Krestomatio, p. 20
2. Yamasaki Seikô: Landnomoj: homaj frenezigiloj, Monato, 2003/02, p. 22
3. Garbhan MacAoidh: Renkontiĝo kun ŝrumpanta komunumo, Monato, 2003/11, p. 12
4. Anna kaj Mati Pentus: Lingvo, Interreto kaj ... alio, Monato, 2008/01, p. 20
5. Garvan Makaj': Kerno de la itala lingvo, Monato, 2014/03, p. 16
6. Roberto Pigro: Notoj indaj pri lingvaroj hindaj, Monato, 2014/11, p. 16
7. Roberto Pigro: Notoj indaj pri lingvaroj hindaj, Monato, 2014/11, p. 16
8. Roberto Pigro: Noviga apliko je dispono de kuracistoj kaj pacientoj, Monato, 2015/01, p. 15
9. Cyreen Knockaert: Nomenklaturo: ĉu kroma esperanta finvenko?, Monato, 2013/05, p. 22
10. Raoul Bricard: Matematika Terminaro kaj Krestomatio, p. 20
- angle:
- 1. derive 3. differentiate
- beloruse:
- 1. утвараць 2. утвараць 3. вылічаць вытворную, знаходзіць вытворную
- ĉeĥe:
- odvodit, odvozovat
- ĉine:
- 2. 导出 [dǎochū] 3. 推导 [tuīdǎo]
- france:
- dériver
- germane:
- 1. ableiten 2. ableiten, herleiten, abstammen 3. ableiten, differenzieren
- hebree:
- לגזור, להניח לפי
- hispane:
- 1. derivar
- japane:
- 派生させる [はせいさせる], 導関数を求める [みちびかんすうをもとめる], 微分する [びぶんする], 分路を設ける [ぶんじをもうける], 誘導する [ゆうどうする]
- katalune:
- derivar
- pole:
- 1. wywodzić 2. wyprowadzić 3. różniczkować, wyznaczać pochodną
- portugale:
- 1. derivar (palavra) 3. derivar (mat.)
- rumane:
- 1. deriva 2. se muta 3. diferenția, să determine derivata
- ruse:
- 1. произвести (слово от основы и т.п.), образовать 3. дифференцировать, найти производную
- slovake:
- odvodzovať 3. derivovať
- taje:
- 1. กลายมาจาก
- ukraine:
- утворювати, знаходити похідну функції, відгалужувати, робити
derivado
- 1.
-
Ago de derivi1:
la derivado okazas en Esperanto laŭ la principo de
neceso kaj sufiĉo, tio estas, ke oni devas uzi tiom da elementoj,
kiom estas necese por la difino de la ideo, sed ne pli multajn ol sufiĉas por la
klareco de la esprimo
LtE
.
Rim.: Kelkaj pekas kontraŭ la principo de sufiĉo, tro uzante la sufiksojn -ad/, -et/, -eg/, ktp...: mi lernadas Esperanton. La verbo jam per si mem indikas daŭran agon, kaj tio evidentiĝas el la kunteksto, ke -ad/ estas superflua. Oni uzu do la sufiksojn nur tiam, kiam ili vere estas necesaj.
- 2.
- [11](fakula ĵargono)
(funkcion)
Ago de kalkuli ties derivaĵon2.
- beloruse:
- 1. утварэньне 2. вылічэньне вытворнай
- ĉeĥe:
- derivace, derivování
- ĉine:
- 2. 微商 [wēishāng], 导数 [dǎoshù]
- france:
- 1. dérivation 2. calcul de dérivée
- germane:
- Ableitung
- japane:
- 派生 [はせい], 微分 [びぶん], 分流 [ぶんりゅう], 誘導 [ゆうどう]
- pole:
- 1. wywodzenie 2. różniczkowanie
- rumane:
- 1. derivare 2. derivare
- ruse:
- 1. словопроизводство 2. дифференцирование, взятие производной
- slovake:
- derivovanie
- ukraine:
- деривація, слововивід, афіксальне словотворення, диференціювання, відведення, відгалуження, відвід
derivaĵo
- 1.
-
Vorto derivita:
derivaĵoj de verboj
[12];
„laborema” ne estas derivaĵo de „labori”, tute prave, sed ankaŭ
ne kunmetaĵo
[13];
estis necese aldoni al vorto de la antaŭa eldono […]
novajn derivaĵojn[…]: kunenzimo, gametujo
[14].
- 2.
- a)
- [15] (de funkcio `f` kun reela aŭ kompleksa argumento, ĉe punkto `a` de ĝia fonto-aro) La limeso `lim_(h to 0)[f(a+h)-f(a)]//h`, se ĝi ekzistas: por studi funkcion, oni ofte serĉas la punktojn, ĉe kiuj la funkcio havas nulan derivaĵon.
- b)
- [16]
(de funkcio
`f` kun reela aŭ kompleksa
argumento)
Tia funkcio `f′`, ke
`f′(x)` egalas al la
derivaĵo
2.a de `f`
ĉe punkto `x`:
la derivaĵon de `f` oni kutime signas
per `f′`
(legu: fo streko, aŭ: fo
unua),
`Df` (legu: do
fo) aŭ
`(df)/(dx)` (legu:
do
fo sur do
ikso);
la dua derivaĵo de `f`
estas la derivaĵo de ĝia derivaĵo;
unua (`f′`),
dua (`f″`),
tria (`f‴`), ...
`n`-a
(`f^((n))`)
derivaĵoj
(legu: fo unua, dua, tria... no-a);
la derivaĵo de
`f(x)=ax^2`
estas
`f′(x)=2ax`;
la funkcio kosinuso estas derivaĵo de sinuso.
diferencialo. - c)
- (de distribucio T) La distribucio `T′`, difinita per `T′(phi)=-T(phi′)`: la hevisida funkcio ne estas derivebla kiel funkcio, sed ĝia distribucia derivaĵo estas la diraka distribucio; la `n`-a derivaĵo de la diraka distribucio ĵetas `phi` al `(-1)^n phi^((n))(0)`.
- 3.
- [17](de bildigo, kies argumento ne estas skalaro)
diferencialo - 4.
Ĥemia produkto (elementa kombino) derivita de alia per
ĥemia procedo:
lepruloj abundis, sed ĉu iuj el ili akceptus esti
prieksperimentataj per
afrikplantaj derivaĵoj kaj ekstraktaĵoj
[18].
- 5.
Financprodukto derivita de negocebla valorpapero.
La plej konataj estas templimkontraktoj kiel ekz-e akciaj opcioj.
12.
Mihail Korotkov: La
origino de la homaj lingvoj, Monato, 2011/01, p. 24
13. Carlo Minnaja: Interlingvo: komparo inter du solvoj, Monato, 2010/04, p. 14
14. Klaŭdo Roux: La Nova Plena Ilustrita Vortaro, „enkonduko al la parto Matematiko, natursciencoj kaj teknikoj“, p. 28a
15. Raoul Bricard: Matematika Terminaro kaj Krestomatio, p. 20
16. R. Hilgers: Yashovardhan: k.a.: EK-Vortaro de matematikaj terminoj, §74
17. R. Hilgers: Yashovardhan: k.a.: EK-Vortaro de matematikaj terminoj, §74
18. Donald Broadribb: Kial la malestimo je la afrika medicino?, Monato, 2007/02, p. 19
13. Carlo Minnaja: Interlingvo: komparo inter du solvoj, Monato, 2010/04, p. 14
14. Klaŭdo Roux: La Nova Plena Ilustrita Vortaro, „enkonduko al la parto Matematiko, natursciencoj kaj teknikoj“, p. 28a
15. Raoul Bricard: Matematika Terminaro kaj Krestomatio, p. 20
16. R. Hilgers: Yashovardhan: k.a.: EK-Vortaro de matematikaj terminoj, §74
17. R. Hilgers: Yashovardhan: k.a.: EK-Vortaro de matematikaj terminoj, §74
18. Donald Broadribb: Kial la malestimo je la afrika medicino?, Monato, 2007/02, p. 19
- angle:
- 2. derivative
- beloruse:
- 1. вытворнае слова 2. вытворная (наз.) 4. вытворнае рэчыва, вытворнае злучэньне 5. вытворная каштоўная папера
- ĉine:
- 2. 微商 [wēishāng], 导数 [dǎoshù] 4. 分流 [fēnliú] 5. 衍生物 [yǎnshēngwù]
- france:
- 1. dérivé (mot) 2. dérivée (d'une fonction, distribution)
- germane:
- 1. abgeleitetes Wort 2. Ableitung 4. Derivat 5. Derivat
- hebree:
- נגזרת
- hispane:
- 1. derivativo
- japane:
- 派生語 [はせいご], 導関数 [どうかんすう], 分路 [ぶんじ], 誘導体 [ゆうどうたい]
- katalune:
- derivat 1. mot derivat 2. derivada
- pole:
- 1. wyraz pochodny, derywat 2. pochodna
- rumane:
- 1. derivație 2. derivată
- ruse:
- 1. производная словоформа, дериват 2. производная 4. дериват, производное (вещество)
- slovake:
- derivácia
- ukraine:
- дериват, похідне слово, похідна, розгалуження, відгалуження, відвід
derivebla
[19]-
(p.p. funkcio)
Kies derivaĵo ekzistas:
ne ĉiu kontinua funkcio estas derivebla;
senfine derivebla
[20];
la funkcio absoluta valoro estas derivebla ĉie
krom ĉe 0.
holomorfa.
- angle:
- differentiable
- beloruse:
- дыфэрэнцавальны
- ĉine:
- 可微分的 [kěwēifēnde], 可微的 [kěwēide]
- france:
- dérivable
- germane:
- differenzierbar
- hebree:
- נגזר
- katalune:
- derivable
- pole:
- różniczkowalny
- rumane:
- diferențiabil
- ruse:
- дифференцируемый
- slovake:
- derivovateľný
logaritma derivaĵo
[21]- (de funkcio `f`) Derivaĵo de la natura logaritmo de ties absoluta valoro: la logaritma derivaĵo de produto de funkcioj egalas al la sumo de iliaj logaritmaj derivaĵoj.
21.
La Nova Plena Ilustrita Vortaro, „logaritma
derivo“
- angle:
- logarithmic derivative
- beloruse:
- лягарытмічная вытворная
- france:
- dérivée logarithmique
- germane:
- logarithmische Ableitung
- katalune:
- derivada logarítmica
- pole:
- pochodna logarytmiczna
- rumane:
- derivată logaritmică
- ruse:
- логарифмическая производная
malderivaĵo
- 1.
- PIV1
(de funkcio
`f` kun reela aŭ kompleksa argumento)
Ĉiu funkcio `g`, kies
derivaĵo egalas al
`f`, t.e.
`g′=f`:
la fundamenta teoremo de infinitezima kalkulo diras ke la
nedifinita integralo
de funkcio ĉiam estas malderivaĵo de tiu funkcio
[22].
integralo. - 2.
Vorto kreita per forigo de ŝajna afikso:
la vortoj „fraŭlo“ kaj „kuzo“ estas
fundamentaj malderivaĵoj el pli evidentaj formoj
„fraŭlino“ kaj „kuzino“;
„avio“, „faco“ kaj „graŭ“
estas pli novaj malderivaĵoj el la oficialaj „aviado“,
„faceto“, „malgraŭ“.
derivaĵo
- angle:
- 1. antiderivative, primitive, indefinite integral 2. back-formation
- france:
- 1. primitive, intégrale indéfinie 2. dérivé régressif
- germane:
- 1. Stammfunktion, unbestimmtes Integral
- katalune:
- 1. integral 2. mot originari
- pole:
- 1. funkcja pierwotna, całka nieoznaczona 2. derywat wsteczny
- rumane:
- 1. funcție primitivă, integrală nedefinită 2. derivată inversă
- ruse:
- 1. первообразная функция, примитивная функция, неопределённый интеграл 2. обратное словообразование, регрессивная деривация
- slovake:
- 1. integrál
- ukraine:
- первісна функція, примітивна функція, неозначений інтеґрал
parta derivaĵo
[23]- (de plurargumenta funkcio, laŭ la `i`-a argumento) Derivaĵo 2.a aŭ 2.b laŭ unu el la argumentoj, kiam la ceteraj restas konstantaj: la partan derivaĵon de `f` laŭ la `i`-a argumento `x_i` oni kutime signas per `f′_i` (legu: fo unua laŭ i), `del_i f` (legu: (ronda) do fo laŭ i) aŭ `(del f) / (del x_i)` (legu: (ronda) do fo sur do ikso i); dua derivaĵo de `f` laŭ la `i`-a argumento (`del_i^2 f`), laŭ la `i`-a kaj la `j`-a argumentoj (`del_(i,j)^2 f`); la parta derivaĵo de `f(x,y)=x^2y` laŭ `x` estas `del_x f(x,y)=2xy` kaj la parta derivaĵo de la sama funkcio laŭ `y` estas `del_y f(x,y)= x^2`.
- angle:
- partial derivative
- beloruse:
- частковая вытворная
- ĉine:
- 偏微分 [piānwēifēn], 偏导数 [piāndǎoshǔ]
- france:
- dérivée partielle
- germane:
- partielle Ableitung
- katalune:
- derivada parcial
- pole:
- pochodna cząstkowa
- rumane:
- derivată parțială
- ruse:
- частная производная
- slovake:
- parciálna derivácia
administraj notoj
pri
mal~aĵo:
logaritma ~aĵo: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.
parta ~aĵo: Mankas dua fontindiko.
parta ~aĵo: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.
Indus koherigi la fakojn LIN/GRA inter ~aĵo kaj mal~aĵo.
[MB]
logaritma ~aĵo:
Mankas dua fontindiko.
logaritma ~aĵo: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.
parta ~aĵo: Mankas dua fontindiko.
parta ~aĵo: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.