^*radik/o

1.

Malsupren kreskanta parto de vegetaĵo, tute sen folioj, kaj servanta por fiksado kaj nutrado de la tigo: la radiko de genisto [1]; ĝia radiko maljuniĝis en la tero, kaj ĝia trunko mortas [2]; jam la hakilo kuŝas ĉe la radiko de la arbo [3]; la arbo en la mezo de sia trunko estis krevinta de la radiko ĝis la supro ^Fab3 ; (figure) miloj da radikoj kaj radiketoj subtenas nian arbon [4]. pivotradiko (dika, vertikala, kun malmultaj branĉetoj). beto, tubero, bulbo, rizomo.

2.

Parto de organo, per kiu ĝi estas fiksita en alia: radikoj de la dentoj, ungoj; braceleto estas [portata] plej ofte je la manradiko kaj ĉirkaŭas ĝin [5]; varma ŝvito perliĝis el la radiko de liaj haroj ^KPr .

3.

(figure) Esenca fundamento, kerna principo: la radiko de virtuloj donas forton [6]; la amo al mono estas radiko de ĉia malbono [7]; maldiligenteco estas la radiko de ĉia malbono [8]; la malamo havis tiel profundajn radikojn en la koroj, ke la princo ĉe la sola vido de la asiriaj soldatoj kaptis la glavon [9]; lernado havas maldolĉan radikon, sed bonan efikon ^PrV ; kuracistoj […] eniras al la kerno kaj radiko de problemo kaj tiel fine kuracas malsanojn [10]. fonto, ĝermo, kaŭzo

4.

Primitiva vorto, de kiu oni derivas aliajn vortojn per almetado de aliaj radikoj aŭ afiksoj: la radiko „ekstr“ [11]; verba radiko [12]; diversaj vortoj de unu radiko ^FK ; la vortaro devas esti farita el radikoj Sanskritaj ^DL ; nia U.V. enhavas 3 mil radikojn^B ; la fina sumo de la Fundamentaj kaj Oficialaj Radikoj estas do: 2 768 + 2 185 = 4 953 ^AdE (je la 9OA); en Esperanto, por formi vortojn kunmetitajn oni prenas ordinare la purajn radikojn, sed, se la bonsoneco aŭ la klareco postulas, oni povas ankaŭ preni la tutan vorton kune kun ĝia gramatika finaĵo, ekz-e skribtablo aŭ skribotablo ^F .

5.

(evitinde) Radikalo.

6.

a)

^PIV2 (de polinomo) Nuliganto de la responda polinoma funkcio. obleco.

b)

[13] (de ekvacio) Solvo de ĝi: la ekvacio `x^2+1=0` ne havas reelan radikon.

c)

[14] (de reelo `x` per entjero `n`) Ĝia n-a radiko: radikon oni ofte signas per la radiksigno.

d)

^KompLeks (en orientita grafeo) Tia vertico, ke ekzistas vojo ĝin liganta al ajna alia vertico de la grafeo.

1.

Apartenanta al radiko, rilata al radiko: legomoj radikaj, foliaj, trunketaj, floraj kaj fruktaj ^FK ; de tiaj vortoj ni devas preni nur la radikan formon kaj ĉiujn devenajn formojn uzi nur kun sufikso aŭ finiĝo pure Esperanta [15].

2.

(figure) Kiu koncernas la radikojn mem, do estas profunda, esenca, fundamenta, kerna, drasta, radikala, havas solidan bazon: radika ŝanĝo de metodo; la mondo vole-nevole – havas radikajn komunajn interesojn: […] prospero en unu parteto prosperigas la tuton ^Ret ; la kuraĝo de Stockard kaj Vilĉjo estis la algluiĝo al profundradikaj principoj [16]; multon mi devis ĉirkaŭhaki, anstataŭigi, korekti kaj radike transformi [17]; la unua ismo estas nur sentimenta, senbaza aspiro, dum la dua, radike ligita al la laborista movado, anticipas la epokon, kiam la proletara mondrevolucio estos faliginta la landlimojn [18].

1.

(ntr)
Havi radikojn en io: la junaj kverkoj ne (ek)radikis ^PatrojFiloj ; venkis la tendenco plej profunde radikanta: li ridis ^ChB ; kiel serioza li trovis la mondon, en kiu profunde radikanta inklino estas la eco de ĉiuj homoj ^BdV ; analiza intelekto […] laŭ mia persona teorio […] radikas en timo: por sin protekti, oni provas kompreni kaj scii, kaj disciplinas sin ^BonaLingvo ; signo de la socia radikiĝo de Esperanto en la nuntempa mondo estas la fakto, ke […] aperas ankaŭ esperantlingvaj gazetoj ^EeP . baziĝi, fundamentiĝi

2.

(tr)
^PIV1 radikigi

(reelon per entjero `n`) Kalkuli ĝian radikon ^6.c: `root(3)(8)=2` (legu: ok radikigite per tri estas du, aŭ: la tria radiko de ok estas du); radikigo per `n` estas potencigo per `1//n`; la radikigato (t.e. la nombro, kiun oni radikigas; la kvanto sub la radiksigno). potencigi

Rim.: Ŝajnas, ke la kialoj por preferi „potencigi“ al „potenci“ aplikiĝas ankaŭ por la mala operacio. Cetere „igi radiko“ estas pli klara metaforo ol „agi radike“. Ni do proponas „radikigi“, subtenate de la formo „radikigo“ trovebla en [19], dum MatVort kaj [20] preferas „radiki“.

1.

La tuto de la radikoj de vegetaĵo: fibreca radikaro (kun multaj nedikaj branĉantaj radikoj); [la] mikorizo [de fungoj] etendiĝas pli vaste ol la radikaro de planto [21].

2.

Vortaro, kolekto de radikoj: riĉa vortarego disflorus el malgranda radikaro ^VivZam ; la evoluo de Esperanto precipe manifestiĝis en la plimultiĝo de la radikaro ^Ret ; pro la internacieco de la radikoj, la latinidaj popoloj konas eble ĝis 80% de la radikaro sen lerni Esperanton ^EeP .

[22]

radiksigno.

(evitinde) Elradikigi: [pro la] ventego […] plej maljunegaj arboj elradikiĝis kaj disbatiĝis [23]; ili elradikis ĉiujn arbetojn, kaj disĵetis ilin renverse ^Rob ; mi vidis ilin riti kaj […] ĵeti en la akvon manplenojn elradikitajn el la viskoza vegetaĵaro ^Sol ; edukaj misioj […] destinitaj al elradikado de la analfabetismo [24].

1.

Eltiri el tero vegetaĵon kune kun ĝiaj radikoj: kolektante la lolon, vi ne elradikigu ankaŭ la tritikon [25]; oni falĉas kaj elradikigas skirpojn kaj fragmitojn [26].

2.

(figure) Tute detrui, plene ekstermi: elradikigi el la urbo […] ĉiujn krimulojn [27]; [tiu] fajro […] mian tutan akiritaĵon ĝi elradikigus [28]; la celo de ilia militiro estis, elradikigi la idolkulton de la Ĥamidoj ^Iŝtar . likvidi, neniigi¹

(evitinde) (arkaismo) Enradikigi: forte enradikita kutimo ^RdE ; la malfido al Irano restas enradikita [29].

1.

Fiksi vegetaĵon en tero per ĝiaj radikoj por ke ĝi plue kresku: la antaŭaj okupantoj estis postlasintaj […] hederon enradikigitan en malnova arbostumpo [30]. planti

2.

(figure) Firme kaj daŭre fiksi: fido en viaj koroj […] enradikigite kaj bazite en amo [31]; la hereda principo estas tre profunde enradikigita en la popolo ^Iŝtar ; la militista rigoro […] enradikigis al li la konvinkon, ke ĉiu ordono […] devas esti plenumita ^QuV ; tiu tiko estis profunde enradikigita en lia cerbo, ĉar neniam li povis sin liberigi el tiu manio ^ChL . ankri, familiarigi, kutimigi, tradicii

1.

Fiksiĝi en la tero per radikoj: la branĉo enradikiĝis, kaj […] ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo ^Fab3 ;

2.

(figure) Firme kaj daŭre fiksiĝi: profunde enradikiĝis la pieco kaj diotimo de la hebreoj ^RBa ; seriozeco profunde enradikiĝis en ŝia koro kaj menso [32]; amo al la peko jam tro profunde enradikiĝis en ilia animo ^Iŝtar . fortika, vivpova, daŭra.

(figure)

Ne fiksita per radikoj; (figure) nefirma, nefortika: la homo […] senradika super tero, radikas malgraŭ ĉio en konscio pri homaj eblecoj [33]; senradika kosmopolito [34]; se Esperanto apartenas al neniu lando […], eksterulo tuj konkludas, ke la lingvo estas socie kaj kulture senradika kaj tial […] nevivipova [35].

(de reelo `x`) Tia reelo `r`, ke `r^n=x`: kvadrata, kuba radiko (t.e. 2-a, 3-a); la `n`-an radikon de `x` oni signas per `root(n)(x)` aŭ per `x^(1//n)`.

^MatVort

Signo `sqrt(…)`: Kartezio estis la unua matematikisto, kiu moderne kunigis la radiksignon kaj la vinkulon [36]. radikilo

Supra parto de nazo, situanta ĉe frunto: reglatiĝis la mallarĝa vertikala sulketo, fendinta la nazradikon tiam, en oktobro, kiam malaperis la majstro ^MkM ; giganta ŝtalblua vizaĝo kun sola okulo super la nazradiko, kiu per vertikala pupilo plena de neimagebla maliceco gapis al Atrejo [37].