^*rapid/a ^UV

1.

[rapid.0a.progresa]

En nur mallonga tempo pasanta grandan distancon, faranta grandan laboron, progresanta multe kc: rapida, kiel la fulmo [1]; pli rapidaj ili estis ol agloj [2]; pli rapidaj ol leopardoj [3]; rapidaj senditoj [4]; [jen] fluis rapida rivero [5]; la veturado estis rapida kiel vento [6]; la flugado estis senteble malpli rapida ol ordinare [7]; tio estas komika birdo, ĝi faras rapidan frapon per la flugiloj, poste ĝi tenas ilin etenditaj senmove kaj tamen rapide flugas [8]; sagrapida ĉevalo [9]; en rapida trotado ili rajdis laŭ vojo [10]; parolado rapida, vigla kaj eleganta ^Marta ; pli rapida fariĝis ŝia spirado ^IK ; tro rapida riĉiĝo diablon ĝojigas ^PrV ; tro rapida laboro, tro malgranda valoro ^PrV ; tro rapida edziĝo ― porĉiama kateniĝo (decidita post jam mallonga tempo de konatiĝo) ^PrV ; tro rapida akcelo ne kondukas al celo ^PrV .

2.

[rapid.0a.subita]

Plenumata aŭ okazanta en mallonga tempo: per rapida gesto ŝi montris la ĝardenon ^IK ; per rapida movo la princo sidiĝis sur la benkon ^IK ; mi devas […] fari rapidan decidon! [11]; tiu ekkrio, kiu elsaltis el ŝia buŝo, estis rapida, obtuza, sed korŝiranta ^Marta ; per rapida abrupta voĉo [12]; li ĵetis rapidan ĉirkaŭrigardon sur la malriĉajn vestojn de la juna virino ^Marta ; ŝi faris al sia edzo rapidajn signojn ^BdV ; subite eksonis rapidaj paŝoj [13]; rapidaj batoj [14]. neatendita, subita, tuja

En rapida maniero: rapide savu vin tien [15]; rapide ŝi elverŝis el sia kruĉo en la trinkujon, kaj kuris denove al la puto [16]; kiamaniere vi tiel rapide trovis [ĝin] [17]? nia literaturo kreskas tiel senhalte kaj rapide, ke multaj malgrandaj nacioj jam nun povas nin envii [18]; rapide iras la vortoj, sed ne rapide la faroj ^PrV ; bona famo sin trenas testude, malbona kuras rapide ^PrV ; pensrapide, cervrapide (vd rapidega) ^Rob ; kiu donas rapide, donas duoble ^PrV .

1.

[rapid.0o.eco]

Rapideco: sen rapido, sed ankaŭ sen senordo, sin starigis […] la kvarvicaj kolonoj de la egiptaj lancistoj kaj hakilistoj [19]; la mono forfluis kiel akvo inter fingroj […] kun tia rapido ili baldaŭ povos esti tute skrapitaj ^HsT ; li scios eligi de ili ĉiujn sekretojn […] sed gardeme, por per rapido ne veki suspektojn ^QuV ; la lingvo helpa de la homaro devas esti por ĉiuj facila, ― rapido, logiko devas regi ĝian fundamenton ^VivZam .

2.

[rapid.0o.FIZ]

Fizika grando, esprimanta la rilaton inter la longo trairata de punkto aŭ korpo kaj la daŭro de tiu trairado: la rapido de la sono, de la lumo; la rapido de moviĝanta punkto egalas al la unua derivaĵo de ĝia pozicio rilate al tempo; la dimensioj de rapido estas `LT^-1`; aŭtoj preterveturas min rapide, ili povas atingi 90-kilometran rapidon ^LGA ; ĉiuj rajdis for en longa vico, ire aŭ trote, sed baldaŭ ili forgesis la ordonojn pri modera rapido, pli kaj pli instigante siajn ĉevalojn ili galope flugis antaŭen ^InfanTorent2 . metro en sekundo

Rim.: La rapido „30km/h“ esprimiĝas per la frazo „ (po) 30 kilometroj(n) hore“ aŭ „(po) 30 kilometroj(n) en horo“ aŭ „(po) 30 kilometroj(n) por horo“ aŭ „(po) 30 kilometroj(n) je horo“. La Akademio malkonsilas la uzadon de la prepozicio po, por esprimi la rilaton indikitan per la frakci-streko (ne *30 kilometroj(n) po hore*).

(ntr)

[rapid.0i.agi]

Peni por iri ien aŭ por iel ajn agi en mallonga tempo: ŝi […] rapidis reveni [20]; ŝi rapidis transkuri la straton [21]; Abraham rapidis en la tendon al Sara [22]; infanoj […] rapidas el la lernejo [23]; [ili] kuris kaj rapidis tien kaj reen ^VojaĝImp ; starinte kelkajn minutojn en pensoj [li] vekiĝis kaj rapidis for ^BdV ; mi devas senprokraste forrapidi, nia afero estas eksterordinare urĝa ^Iŝtar ; ni rapidos trankviligi tiujn ĉi sinjorojn ^EE ; mi rapidas respondi la demandon ^RdE ; kun konfido neniam rapidu ^PrV ; rapidi por fini sian taskon; ne rapidu koleri [24]; rapidu malrapide ^PrV . galopi, hasti, kuri, urĝiĝi

Eco de iu aŭ io rapida: skribadi kun la rapideco de la pensado ^FK ; atendu min tie ĉi! ― diris Marion kun maltrankvila rapideco ; du kaleŝoj kun furioza rapideco pretergalopis [25]; kiel ŝoviĝado de limako en komparo kun la rapideco de la radio de lumo [26]; ni […] konas ja preskaŭ ĉiuj la rapidecon de la vaporforta veturado, ni elprovis ĝin aŭ sur fervojo, aŭ sur ŝipo sur la maro [27]; la afero konsistas ne en rapideco, sed en certeco ^EE ; mi en rapideco decidis ^Hamlet .

(tr)

[rapid.0igi.KOMUNE]

Igi rapida, peli, akceli: [ili] pli rapidigis la paŝojn por pli frue atingi la celon [28]; mi komencis ricevi multon da leteroj kun demandoj kaj kun petoj rapidigi l' aferon ^DL ; la impresoj de la Bulonja kongreso nur rapidigis nian decidon publikigi nian Deklaracion [29]; ŝi batalis kontraŭ […] sia koro, penante kvietigi ĝian rapidigitan frapadon ^Marta ; plirapidigi la marŝon [30].

(ntr)

[rapid.0igxi.KOMUNE]

Iĝi rapida, agi en pli kaj pli mallonga tempo: ŝi sentas, ke ŝia koro rapidiĝas [31]; ŝia pulso viviĝis, ŝia spiro aktiviĝis kaj rapidiĝis ^ChL ; mi pli rapidiĝis eliri ol eniri ^Rob ; oni ordinare ne tiel rapidiĝas, dume tie ĉi ŝajnis plej grave en plej mallonga tempo trakuri ^VojaĝImp ; samtempe, kun la plirapidiĝo, la voĉo plifortiĝos, kio kontribuos al kreo de ekscito ^Ret ; la gravita rapidiĝo ^VaK .

[rapid.0umo.TEK]

Ĉiu el la diversaj reĝimoj de de plurapida (kaj/aŭ plurdirekta) transmisiilo: pasi de la dua al la tria rapidumo; li bezonis nek iam ajn tuŝi la levilon por la rapidumoj, nek iel precize direkti sian taksion [32]; suprenirante, luktegi kun rapidumaro kaj gaspedalo por melki ĝis plejlasta povero […] muĝantan motoron [33]; la bremsosistemo funkcius nur depende de regilo fiksita per tri sekurpecoj tiamaniere ligitaj al la rapidumstango ke ĉiufoje kiam oni metas tiun sur retroiran pozicion, unu el la eroj malkroĉiĝas ^ChB .

[rapid.mal0a.KOMUNE]

Bezonanta longan tempon por sia agado: [ŝi] ĉiuminute elrigardadis tra la fenestro kaj malbenadis la neelporteble malrapidan, laŭ ŝia opinio, iradon de la vagonaro ^FK ; oni aŭdis malrapidajn, egalajn paŝojn ^IK ; [ŝi] ĵetis malrapidan rigardon en la tutan ĉambron kaj poste, farinte kelke da paŝoj, sidiĝis sur la kanapeto ^Marta ; la Sinjoro ne malrapidas pri la promeso, kiel iuj malrapidecon kalkulas, sed paciencas al vi [34]. testude

(ntr)

[rapid.mal0i.KOMUNE]

Agi malvigle, malintense, laÅ­ trankvila takto: la vagonaro malrapidas, eĉ haltas tempon [35]; ne malrapidu, ne restas tempo ^BdV ! ĉar li malrapidis, tial la viroj kaptis lian manon [36]; ili ne malrapidante disiris ^FK . lami²

[rapid.0ega.KOMUNE]

Tre rapida: ĉiu fordonis sin al sia kurado, kiel ĉevalo, kiu flugrapide kuras en la batalon [37]; la kozako sur sia malgranda ĉevalo galopis rapidege sur la ebenaĵo [38]; sur sia sagrapida ĉevalo li galopis super la velure verdaj herbejoj [39]; la cerbo de Karlo laboras fulmrapide kaj en ekscito ^LGA ; ili ambaŭ ekspiris kaj ventrapide komencis revivigi la ekscitajn detalojn ^LGA ; kiel dronanto en fulmrapidaj bildoj rememoras sian tutan vivon, tiel li rememoris Ligian [40]; Popov fulmrapide tralegis la rezolucion, traglutante nelegeblajn lokojn ^Metrop ; la oratoro devas fulmrapide decidiĝi ĉu kapti tiun novan ideon por la fino de sia parolado kaj rezigni pri la preparita fino ^Ret ; „Martina!“, mi pensas fulmrapide [41].

[rapid.lum0o.AST]

Praktika mezurunuo egala al la rapideco de la lumo en vakuo (299 792 km/s): kvazaŭ je 30-obla lumrapideco, kio fizike ne eblas [42]; lumrapida vojaĝo tra interretaj vojoj [43].