^*rilat/i

(ntr)

1.

Havi inter si ligitecon kaj kondut-reciprokecon: ili ambaŭ intime (inter)rilatas; ekrilati, rilatiĝi kun iu; la Judoj ne interrilatas kun la Samarianoj [1]; la egipta registaro amike rilatis al la pilgrimoj, kiuj alportis al ĝi grandajn enspezojn [2]; mankas al nunaj gejunuloj sperto grupe ludi: ili malfacile rilatas kun aliaj homoj [3]. ekkoni, amikiĝi.

2.

Havi inter si ian ajn ligitecon aŭ interefikon: mi ne povas kompreni kiel via konkludo rilatas kun viaj premisoj; tenu la vizion sekrete, ĉar ĝi rilatas tempon malproksiman [4]; nia rakonto rilatas la XI-an jarcenton antaŭ Kristo [5]; la prefikso „ge“ rilatas ne sole al du personoj, sed ĝi povas rilati ankaŭ al multaj personoj [6]; en Esperanto la adverba participo ĉiam rilatas la subjekton de la ĉefa propozicio [7]; mia pan-dona laboro rilatas plejparte al komputado kaj informaj teknologioj [8].

3.

Iel juĝi pri io; konsideri de ia vidpunkto: tiuj, kiuj provis rilati al nia ideo serioze kaj kun juĝo memstara ^EE ; ni scias, ke vi kutimas rilati kun estimo nur al tiaj argumentoj, kiuj estas plenigitaj per multo da citatoj ^EE .

4.

Esti tiomfoje pli granda ol alia kvanto, kiom tria kvanto estas pli granda ol kvara: 20 rilatas al 5, kiel 8 al 2. proporcio

1.

Ligiteco kaj reciproka konduto inter du aŭ pluraj personoj, interrilato: la rilatoj inter edzo kaj lia edzino, inter patro kaj lia filino [9]; ni restos en intima rilato kun ili […] ni reciproke dividos inter ni malĝojon kaj ĝojon [10]; kore bona ŝi estis en rilato al li [11]; vi estis iam en amikaj rilatoj kun mia edzo ^Marta ; la ekonomiaj rilatoj inter la okcidentaj kaj orientaj landoj. kontakto, komunikiĝo.

2.

Ia ajn ligiteco aŭ interefiko inter du aŭ pluraj aferoj: estas neniu logika rilato inter ambaŭ ideoj; kia estas la rilato de ĉi tiuj du faktoj ^IK ? la elekto de solidareca sinteno dum konfliktoj havas evidente nenian rilaton kun „genoj“ [12]; kiam la prepozicia rilato inter du vortoj estas ne klara, ni povas uzi la prepozicion „je“ [13].

3.

Juĝmaniero de iu pri io; vidpunkto: mia rilato al tiu aŭ alia politika aŭ religia demando [14]; Esperanto estas nenies propraĵo, nek en rilato materiala, nek en rilato morala [15]; en ĉi tiu rilato ŝi estas absolute necedema ^Marta ; ŝi estas en ĉiu rilato majstrino [16]; en certa rilato por mi efektive komenciĝis nova vivo [17]; eble mi estas iom tro postulema en tiu rilato [18].

4.

a)

^VdE Nombro, kiu montras, kiomfoje iu kvanto estas pli granda ol alia: la rilato de 6 al 3 estas 2[19]; la rilato eŭro/dolaro kreskos denove al inter 1,10 kaj 1,15 [20]. kvociento.

Rim.: Bricard [21] nomis tion „raporto“, sed tiu uzo, ne tre kongrua kun la baza senco de la radiko, ne disvastiĝis.

b)

^PIV1 (de aro `E` al aro `bb F`) Subaro de la kartezia produto `bb E xx bb F`. bildigo;grafeo.

Rim.: Iam oni nomis „rilato“ nur la rilatojn de iu aro al ĝi mem (nun: „interna rilato“) kaj tiusence difinas ĝin la citita fonto, sed okazis vastigo de la nocio, videbla ekz-e en [22]. La ĉi-supra difino pli precize koncernas la „duargumentajn rilatojn“, sed eblas difini ankaŭ „n-argumentajn rilatojn“.

Rim.: La matematikan nocion rilato povas ilustri ĉiutagaj rilatoj de la tipo: „`a` estas frato de `b`“, „`a` estas pli aĝa ol `b`“... Anstataŭ diri „`(a,b)` apartenas al rilato `bb R`“, oni diras „`a` estas en `bb R`-rilato kun `b`“ kaj oni skribas `a bb R b`. La sama nocio servas ankaŭ por priskribi la situacion, kiam al unu objekto oni asocias unu aŭ plurajn aliajn. Do ĝi estas tre oportuna por formaligi funkciojn unu- aŭ plur-sencajn.

c)

homotetio, simileco.

Kiu rilatas, estas iel ligita al menciita afero: la ŝtonĵetistoj ne vidis plu la malamikojn kaj fariĝis rilata silento, en kiu sonis nur la ĝemoj kaj ploroj de la vunditaj batalistoj [23]; la bulteno […] disponigos multajn aliajn informojn por universitatanoj kaj ĉiuj, kiuj interesiĝas pri interlingvistiko kaj rilataj kampoj [24]; la organizaĵo Psikologoj de la Mondo (PDM) estas fondita por […] personoj, kiuj deziras konsulti por solvi problemojn, kiujn starigas ilia mensa kaj rilata vivo [25]; [la] demando pri tio, kiom multe da lingvoj homo povas lerni [estas] demando rilata ne nur al kogno kaj sindediĉo, sed ankaŭ al mono [26]; pastro estas petata ankaŭ kaj precipe pri aferoj ne rilataj al sia tasko [27]; ni ricevas vortojn demandajn aŭ rilatajn: kia, kial, kiam, kie, kiel, kies, kio, kiom, kiu [28]; profesoro Bucher el Lejpcigo elkalkulis la rilatan nombron de la viroj kaj virinoj en Eŭropo, montriĝas, ke […] sin trovas 4 1/2 milionoj pli da virinoj, ol da viroj ^FK ; ne malaltiĝis la rilata valoro de eno kontraŭ usona dolaro [29]; mi vere bezonus rilatan datumbazan programon [30]. analoga, koncerna, parenca, proksima, simila

(prepoziciaĵo)

Pri, en rilato al, laŭ vidpunkto de, koncerne al: estu singardaj rilate al ĉi tiuj homoj pri tio, kion vi celas fari [31]; rilate al la aferoj, pri kiuj vi skribis: […] [32]; ili ĉiuj kondutis tre serveme rilate al ŝi [33]; maljustaĵo rilate virinon ^Marta ; mi petas vian pardonon pri la malbonaj pensoj, kiujn mi havis rilate vin [34].

Krei rilaton al iu aŭ io: [tio] povas esti tre malbona: sinjoro la revizoro […] povas rilatigi tion ĉi al si [35]; instinkte li tuj rilatigis la skribaĵon kun la insulto ricevita en la domo de siaj ŝajnamikoj [36]; komuna laboro rilatigas la homojn unu al la alia (interrilatigas) [37]; la omnibuso […] rilatigas (interkomunikigas) ĉiujn fiŝkaptistajn vilaĝojn [38]; pluraj scienculoj rilatigis la ekeston de la lingvo al interjekcioj [39]. asocii², ligi^3.akoncerni, kunigi, referenci

Persono kun kiu oni rilatas, malpli ofte aŭ konfide ol amiko aŭ intimulo: miaj rilatuloj ne posedas Esperanton kaj mi devas aĉumi per la Angla aŭ la Germana [40]. konato, proksimulo

Kvociento¹ uzata por kompari du nombrojn kaj esprimi ilian oblorilaton: la indico de aglutineco estas la rilatumo de la aglutinaj konstruoj, A, al la juntoj inter vortelementoj, J, do A÷J [41]. koeficiento, kvociento¹, proporcio²

Daŭra ama sento kaj interrilato inter homoj; amligo: „Sekretaj sonetoj“ de Peter Peneter […] pritraktas normalan, sanan kaj feliĉan amrilaton inter du gejunuloj [42].

En iu rilato, en iu aspekto, iamaniere, parte: tiu radofaristo iarilate estas idealisto [43]; estis iarilate dorna situacio [44].

(ofte plurale)

Rilato¹: ligi, teksi interrilatojn kun iu; laŭ la personoj, kun kiuj oni havas interrilatojn, estas difinata la propra valoro de homo [45]; la pulo […] estis alkutimiĝinta al interrilatoj kun homoj [46]; tiuj ĉi tiel diversaspecaj plendoj tute ne trovas sin en difinita interrilato al la objektiva stato ^FK ; kia interrilato povas esti inter viaj vortoj kaj la situacio, en kiu mi troviĝas kun doloro de vidvino, kun zorgoj de patrino ^Marta ? miaj malnovaj kaj konstantaj interrilatoj kun ĉiuj firmoj ĉi-tieaj donas al mi la eblon trakti la negocojn de miaj mendantoj kun la tuta kompetento dezirinda kaj per tia maniero, ke ili estu plene kontentaj ^FK .

(tr)

Starigi reciprokan rilaton inter...: oni traboras novan akvovojon en la norda Francio, kiu interrilatigos Sejnon kaj Skeldon [47]; konscio estas la kapablo fari spertojn kaj akiri kaj interrilatigi sciojn [48]; la nombroj de aliĝintoj ĉe grandaj esperantaj asocioj povas esti uzata kiel indikilo, kvankam ne estas facile interrilatigi precize tiujn nombrojn kun la nombro de Esperanto-parolantoj [49].

(ntr)

Reciproke rilatiĝi kun...: la delegito rajtas interrilatiĝi kun loka agentejo [50]; birdoj uzas la bekon por interrilatiĝi inter masklo kaj ino [51].

Kiu ne rilatas al iu afero, ne koneksas, ne dependas de ĝi aŭ ĝin dependigas: la ŝtono restas en ŝia hejmo jam 36 jarojn, la familianoj atente ĝin gardas, ignorante la kredon ke „estas malbonaŭgure en la hejmo havi tomboŝtonon de senrilata homo“ [52]; mi mencias tiun ŝajne tute senrilatan fakton, ĉar […] [53].

(prepoziciaĵo)

Ne havante rilaton al..., sendepende je...: popoloj povus proksimiĝi, interparoli, amikiĝi tute senrilate al la ŝtato, religio, nacio, kulturo de la homoj [54].

Interna rilato samtempe refleksiva, simetria kaj transitiva: en la aro de ĉiuj homoj la rilato „x estas parenco de y“ estas ekvivalento-rilato; parta ekvivalentrilato estas transitiva kaj simetria, sed ne refleksiva [56]. kvocienta aro.

(en aro `bb E`) Interna rilato, konsistanta el ĉiuj paroj `(a,b)` kun `a in bb E`: la idento-rilaton en `E` oni foje signas per `"id"_(bb E)`; la idento-rilato estas bildigo. idento-bildigo.

(ene de aro E) Rilato de E al E. Rimarkindaj ecoj de interna rilato: refleksiva, malrefleksiva, simetria, malsimetria, transitiva; Specifaj internaj rilatoj: ekvivalento-rilato, ordo-rilato,

(de rilato `bb R` inter `bb E` kaj `bb F`) Rilato inter `bb F` kaj `bb E`, kies elementojn oni ricevas aliigante ĉiun paron de `bb R` al ties inversa paro: la inversan rilaton de `bb R` oni signas per `bb R^-1`; la inversa rilato de `bb R^-1` egalas al `bb R`. Oni diras ankaŭ: inverso de rilato; inversa bildigo.

(inter elementoj de `n` aroj `bb R_i`) Subaro de la kartezia produto `bb E_1 xx bb E_2 xx ... xx bb E_n`: duargumenta rilato (t.e. rilato ^4.b); la triargumenta rilato „`M` situas inter `N` kaj `P`“, difinita inter la punktoj de rekto.

^KompLeks

Interna rilato samtempe refleksiva, malsimetria kaj transitiva: en aro de subaroj de `bb E` la rilato `bb A sub bb B` estas ordo-rilato; ordo-rilaton oni ofte signas per `le` (legu: malpli granda ol, aŭ pli malgranda ol) kaj ĝian inverson per `ge` (legu: pli granda ol). ordo ⁶; Ecoj de ordo-rilato: tuteca, parta.

Rim.: Kune kun ordo-rilato `bb R` oni ofte konsideras ĝian malvastigitan version, nome la rilaton „`x bb R y` kaj `x ne y`“. Tia rilato ne estas ordo-rilato laŭ la ĉi-supra difino, sed oni ofte nomas ĝin „strikta“, „malvastsenca“ aŭ „rigora ordo-rilato“. Ĝi estas malrefleksiva, malsimetria kaj transitiva.

Rim.: Kiam necesas eviti ambiguecon inter la refleksiva rilato kaj ĝia malvastigaĵo, eblas uzi klarigan lingvaĵon de la tipo „`a` estas strikte pli granda ol `b`“ `(a gt b)`, aŭ „`a` estas pli granda ol `b`, aŭ egala (al ĝi)“ (`a ge b`).