^*kaÅ­z/i ^UV

(tr)

Esti la kaÅ­zo de; estigi, okazigi: tiu kompensu, kiu kaÅ­zis la brulon [1]; malamo kaÅ­zas malpacon [2]; kolerema homo kaÅ­zas malpacon [3]; parto de tiuj konsiloj estas ne praktika kaj kaÅ­zita de ne sufiĉa pripensado ^DL ; ŝi ne povas kompreni tiun ĝojon, kiun kaÅ­zas al ŝia bofilo la amaso da flaviĝintaj paperoj ^FK ; deliro, kaÅ­zita de tiu ĉi varmego ^FK ; [tio] al via patrino kaÅ­zis tre grandajn elspezojn [4]; bedaÅ­rinde tiu ĉi eraro kaÅ­zis malkompreniĝon [5]; pardonu min, sinjorino, ke mi kaÅ­zis al vi trompiĝon ^Marta ; ĉiu atakanta vorto kaÅ­zis al ili doloron [6]; ŝi kredeble kaÅ­zas al vi multajn suferojn ^IK ; malgrandaj infanoj kaÅ­zas laboron, grandaj ― doloron ^PrV . alporti, enporti, estigi, kuntreni, naski, rezultatigi, sekvigi², veki, venigi, voki

1.

[kauxz.0o.kialo]

Tio, pro kio io okazas; kialo: la kaŭzo de malsano ^Hamlet ; la kaŭzojn de la ribeloj mi konas sen esploro [8]; [li] vidis klare la kaŭzojn de la malgrandiĝo de la reĝaj enspezoj [9]; la ŝlimo kaj la varmega klimato estas la kaŭzo, ke [ili] havas tri rikoltojn dum unu jaro [10]; tiam min malben’ ne miakaŭza (kies kaŭzo ne estas mi) // Subite kaptis kaj min apartigis // De la amatoj ^Ifigenio ; se ni iam post prepozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la prepozicio, sed de aliaj kaŭzoj [11]; la forlaso de unu speso povas fariĝi kaŭzo de malordo en la kalkuloj ^Marta ; famo ne flugas, se kaŭzo ne estas ^PrV ; ofte de kaŭzo senenhava venas efiko plej grava ^PrV .

2.

[kauxz.0o.motivo]

Tio, pro kio oni faras ian agon, havas iun senton ks: punata antaÅ­ la rompita poto, la kato eble komprenos la kaÅ­zon de l' punado ^DL ; insulti sen kaÅ­zo ^DL ; vi havas nenian kaÅ­zon plendi ^FK ; ne ekzistas eĉ la plej malgranda kaÅ­zo por timi ^FK ; mi havas kaÅ­zon esti nekontenta je la Ä¥oro ^FK ; mi ankaÅ­ havas kaÅ­zon kredi, ke […] ^BdV ; ŝi havis plenan kaÅ­zon por triumfi ^Marta . fonto, motivo, pravigo, radiko³

Rim.: La distingo inter tiuj du sencoj ¹ kaj ² fakte baziĝas sur la supozo, ke en la naturo la kaÅ­zo neprigas la sekvon dum homo estas libera agi kaj senti reage al kaÅ­za kondiĉo aÅ­ alternative rezisti ĝin. La moderna cerboscienco iom kontestas la verecon de tiu supozo, sed ja eventuale la indikita kaÅ­zo estas nura preteksto. [Wolfram Diestel]

3.

[kauxz.0o.FIL]

Tio, pro kio io estas aÅ­ iĝas tia, kiel ĝi estas: Aristotelo distingis kvar specojn de kaÅ­zoj: causa formalis ― formkaÅ­zo, causa finalis ― celkaÅ­zo, causa materialis ― materialkaÅ­zo kaj causa efficiens ― efikkaÅ­zo. oni demandis la filozofon Malebranche pri la kaÅ­zo de la suferoj de la bestoj ^FK . elemento^1.a, esenco¹, origino², principo¹

Sen komprenebla motivo aŭ kialo: ne malpacu kun iu senkaŭze, se li ne faris al vi malbonon [12]; kial do vi volas […] mortigi Davidon senkaŭze [13]? ha, vidu! ne senkaŭze oni faris ĉe ni tian tumulton [14].

(prepoziciaĵo)

[kauxz.0e_de.pro]

Pro senpera efiko de: la vojo ĉi tien estis malfacila, preskaŭ neirebla kaŭze de la sablo [15]; oni tamen ne multe povis kompreni kaŭze de konstanta tusado [16]; kaŭze de ŝia superstiĉo ŝia sango jen bolis, jen rigidiĝis [17]; la monto Sinaj tuta fumiĝis kaŭze de tio, ke la Eternulo malsupreniris sur ĝin en fajro [18]; la fratino kaŭze de enuo kaj de malboneco malpacas kun la tuta familio ^Marta . fare de, per

Rim.: Oni komprenu „kaŭze de“ laŭ pasiva senco „kaŭzate de“. Plej multaj prepoziciaĵoj funkcias aktive, kiel ekzemple la samsenca „sekve de“. [ĵv]

[kauxz.0eco.FIL]

Rilato inter la kaŭzo kaj ĝia efiko: principo pri kaŭzeco (laŭ kiu ĉio, kio ekzistas, havas kaŭzon). se advokato, ekzemple, estas devigata pritrakti la demandon de kaŭzeco inter la vundo kaj la morto de la viktimo, por pruvi, ke la viktimo ne mortis pro la ricevita vundo, sed pro alia kaŭzo, li devas trastudi gravan parton de […] medicino ^Ret .