¹element/o ^JED

1.

[elemen.0o.de_naturo]

Ĉiu el aro de bazaj partoj aŭ substancoj, el kies kombiniĝoj konsistas la materia naturo:

a)

[elemen.0o.FIL]

Ĉiu el la bazaj ioj (substancoj, fenomenoj), el kiuj, laŭ kredo de la antikvuloj, konsistas aŭ estas farita la universo: grekaj filozofoj konis kvar elementojn: aeron, fajron, akvon kaj teron; la ĉina medicino klasifikas ĉiujn aferojn laŭ la kvin elementoj – metalo, akvo, ligno, fajro kaj tero [1]; potenco kiu povas venki eĉ la praelementon, la fajron [2].

b)

[elemen.0o.medio]

Natura medio kiun konsistigas tia elemento^1.a: en tiu tago la ĉielo forpasos kun muĝa bruego, kaj la elementoj brulante solviĝos, kaj la tero kaj la faritaĵoj en ĝi forbrulos [3]; la akvo ekkovris al ili la kapon, […] ili sentis sin bone en la malseka elemento [4]; (figure) la societo babiladis pri […] vetero kaj cetero, kaj la fraŭlino estis en sia elemento [5].

c)

[elemen.0o.kataklismo]

Natura forto perceptata kiel manifestigo de elementoj^1.a (ventego, inundo, incendio, tertremo, erupcio ktp) kiel nehaltigebla kaj superhoma detrua natura fenomeno: la patrino […] provis gardi ilin kontraŭ la furiozantaj naturelementoj [6]; oni diras, ke ŝipo povos veturi kontraŭ la vento kaj malbonvetero, ke ĝi estos potenco kontraŭ la elementoj [7].

d)

[elemen.0o.KEM]

Substanco supozata simpla, kaj konsistanta el samsubstancaj eroj: ne ĉiuj izotopoj de ĉiuj elementoj estas stabilaj [8]; per spektroskopio, astronomoj eĉ kapablas analizi, kiaj elementoj troviĝas sur tiuj planedoj, kaj ĉu ili posedas akvon [9]. ĥemiaj elementoj
perioda tabelo de ĥemiaj elementoj

2.

[elemen.0o.de_sistemo]

Ĉiu el la bazaj konsistigaj partoj formantaj sistemon (abstraktan: teorion aŭ konkretan: aparaton), ideon, verkon ktp: la elementoj de elektra pilo; kompatemaj manoj ĝenerale enhavas en si kruelan elementon de necerteco ^Marta ; via voĉo kiaj viaj okuloj: […] tiuj du elementoj al mi sufiĉas, por ke mi rekonu homon [10]; alie la lingvo estus sovaĝa, sur ĉiu paŝo estus kunpuŝiĝo de elementoj, malkompreniĝoj [11]; oni kelkfoje povas eviti konfuzon […] se oni faras tute, tute malgrandan paŭzeton inter la ĉefelemento kaj la flankelemento [12]; pro la karaktero de la parolarto, en kiu troviĝas tri elementoj, nome la oratoro, la publiko kaj la parolado mem, estas plej logike, ke la retoriko, do la teorio pri la parolarto, sekvu la saman dividon [13]; lingvo de Parizo, […] estas influata ne nur de la diversaj popollingvoj de Francio, sed ankaŭ de tute fremdaj, precipe ĝermanaj, elementoj [14]; lernolibro pri maŝinelementoj [15]; ĉu en miaj paroloj vi ne trovos elementojn por via defendo [16]; oni ne devas uzi, por juĝi liajn agojn, la samajn moralajn elementojn, kiel por aliaj homoj [17]; elementoj fizikaj kaj moralaj ligitaj inter si, estis speco de nevidebla segilo, kiun konsumadis kaj malfortigadis ŝian korpon ^Marta ; la konkreta karaktero de iu socia grupo dependas de multaj elementoj kaj eksteraj (la ĉirkaŭanta naturo) kaj internaj (la sociaj institucioj, kreitaj en la grupo mem en la daŭro de ĝia evoluo) [18]; la indiĝena elemento preskaŭ perdis sin en tiu amasego, konsistanta el ĉiuj rasoj kaj nacioj [19]; en Glagolico […] la sortimento da simplaj grafikaj elementoj estas negranda [20]; la proceso kontraŭ la generaloj estis ŝlosila elemento por alproksimigi Kroation al la komuna eŭropa familio [21].

a)

[elemen.0o.PED]

Ĉiu el la plej necesaj kaj plej simplaj principoj de scienco, per kiuj oni komencas la instruadon pri ĝi: elementoj de fonetiko, gramatiko, fiziko; studadi la unuajn elementojn de la muziko [22]; donu al la junulo pere de instruado ĉiujn elementojn, kiujn li bezonos [23]. aboco³, rudimento

b)

[elemen.0o.de_verko]

Ĉiu el la partoj, el kiuj komponiĝas artverko laŭ certaj principoj: la rakonto estas lerte konstruita, kaj enhavas tiun esencan elementon de konflikto, kiu distingas vivan historion de banalaĵo [24]; Frederiko promenadis laŭlonge kaj laŭlarĝe antaŭ la malnova konstruaĵo, studante tre atente ĉiujn arĥitekturajn elementojn, ornamaĵojn, kornicojn, balkonojn kaj elstaraĵojn [25]; la ĉareto antaŭeniris en la ĉambron, alportante ĉiujn elementojn de bongusta vespermanĝo [26].

aspekto², ingredienco, konsistaĵo

3.

[elemen.0o.de_aro]

Ĉiu unuopa ero de ia aro, socio ktp: la fuŝagitisto estas kontraŭsoveta elemento ^Metrop ! en la landon alfluis fremdaj elementoj [27]; vi estis en sklaveco al tiuj, kiuj nature ne estas dioj […] kial vi returniĝas al la malfortaj kaj mizeraj elementoj, al kiuj vi deziras denove sklaviĝi [28]?

a)

[elemen.0o.MAT]

[29] Ĉiu el la objektoj apartenantaj al aro: la aro signita per {a,b} enhavas du elementojn; la nombro π estas elemento de la aro de reeloj. aparteni

b)

[elemen.0o.matrico]

[30] (de (n,p)-matrico) Termo, koeficiento: (n,p)-matrico enhavas np elementojn; ĉiuj elementoj de nulmatrico egalas al 0.

Rim.: Tiu internacia termino troviĝas ankaŭ en [31]. Estas la sama problemo kun ĝi, kiel estas kun „vico“, „opo“, „familio“ aŭ „polinomo“: la naciaj lingvoj uzas preskaŭ indiferente, sed nekohere inter si, terminojn de la tipo „termo“, „elemento“, „koeficiento“, „membro“ ks. „Elemento“ estas aparte malbonvena pro ĝia kolizio kun la arteoria senco, des pli ke gravas ne konfuzi opon aŭ matricon kun aro. „Termo“ ne plaĉas al la ĝerman- kaj slav-lingvanoj pro ĝia troa ligiteco kun adicio, same kiel aliajn ŝokus „faktoro“, dum ili facilanime akceptas „koeficiento“. Tamen ĉi-lasta ĝuste ŝokas, kiam ne plu klare aperas, al kiu grando, ĝi multiplike aplikiĝas (do uzi ĝin por matrico implicite resendas al „matrico de lineara ekvaciaro“, kio estas nur unu aplikkampo de matricoj). „Membro“, „ano“ aŭ eĉ „ero“, povus esti solvoj al tiu problemo, sed ŝajne ne estas uzataj.

1.

[elemen.0a.nemalkomponebla]

Konsistiga kaj simpla, nemalkomponebla: la elementaj korpoj; li uzis sole ciferojn, por esprimi ĉiujn vortojn laŭ iliaj elementaj ideoj [32]; en iliaj lingvoj ofte mankas nomoj eĉ por elementaj koloroj [33].

2.

[elemen.0a.baza]

Rilata al elemento^1.a aŭ elemento^1.b: la elementaj fortoj de la vivo; inundoj, uraganoj kaj aliaj elementaj katastrofoj; (figure) mia ĝojo […] per elementa forto disrompis la barilojn [34]; [al] la rozakrucanoj [iuj] atribuis […] la povon aliigi metalojn, superregi elementajn spiritojn […] [35].

3.

[elemen.0a.komenca]

Fundamenta, baza, plej simpla, unuagrada: elementaj lecionoj de pentrado ^Marta ; Esperanto estas instruata en aro da elementaj (vd bazlernejo), mezgradaj kaj superaj lernejoj kaj universitatoj [36]; milionoj da homoj malfacile batalas […] por la plej elementa homa libereco [37]; ni devus nei ĉe la homaro la ekzistadon de ĉia eĉ plej elementa inteligenteco [38]; tiu ĉi libreto estas […] nur elementa kaj enkonduka [39]; post la elementaj klarigoj de Johano li provis solvi la taskojn sen helpo [40].

Simple, baze: la personeco, kvankam nur elemente konata, pli klare konturiĝis [41].

[elemen.parol0o.GRA]

Baza vortospeco, ariganta vortojn laŭ unuecaj funkcioj gramatikaj (kapablo servi kiel iuj frazpartoj, ekzemple kiel subjekto por substantivo), morfologiaj (fleksia sistemo: deklinacio ĉe la substantivoj, konjugacio ĉe la verboj ktp), ĝenerala ĉefkoncepto semantika (agoj ĉe la verboj, objektoj ĉe la substantivoj).