^*ĉen/o ^UV

1.

[cxen.0o.TEK]

Ligilo, plej ofte metala, el interkunigitaj ringoj: ĉeno de poŝhorloĝo; ankroĉeno [1].

a)

[cxen.0o.ornamo]

Tia ligilo portata surkorpe (ekz. ĉirkaŭ la kolo, brako aŭ kruro) kiel ornamo: ora kolĉeno kun ornampendaĵo; li vestis lin per bisinaj vestoj kaj metis oran ĉenon sur lian kolon [2]; ŝia brusto estis kovrita per granda ĉenaĵo de malnovaj kaj novaj moneroj, kiuj formis veran grandan kolumon [3]; infanoj derompis la florojn de la trunketoj kaj formis el ili ringojn, ĝis fine el tio fariĝis tuta ĉeno, antaŭe ĉeno ĉirkaŭ la kolo, poste alia trans la ŝultro, pendante ĝis la ventro, kaj ankaŭ la kapo ne estis forgesita [4].

b)

[cxen.0o.kateno]

Tia ligilo uzata por kateni: ĉeno de hundo; li ligis min per pezaj ĉenoj [5]; li ofte estis ĉirkaŭligita per katenoj kaj ĉenoj, kaj la ĉenoj estis disŝiritaj de li kaj la katenoj frakasitaj, kaj neniu kapablis malsovaĝigi lin [6]; oni rekompencas per feraj ĉenoj [7]; la ĉenhundo en palaco sidas en sunlumo fiere sur sia budo kaj bojas kontraŭ ĉiu pasanto [8]; (figure) ĉi tiuj vivgajnaĵoj, kiujn mi devus forlasi, fakte estas ĉenoj, kiuj retenas min [9]; (figure) ni ne kapablis sukcese forskui la rigorajn ĉenojn de lia metodo [10]. bridokateno

2.

[cxen.0o.FIG]

(figure) Aro de interligitaj samspecaj aferoj:

a)

[cxen.0o.homcxeno]

Vico de homoj kunagantaj man-en-mane, ekz-e dancante, manifestante, estingante fajron ktp: [ili] dancis tre ĉarme unuj kun la aliaj, formis bonordajn ĉenojn kaj tenis sin reciproke […] svingante sin tien kaj reen [11].

b)

[cxen.0o.sinsekvo]

Sinsekvo de interrilataj objektoj aŭ aferoj: ĉeno da montoj [12]; ni tramarŝis la arbaregan montaran ĉenon por atingi ŝoseon [13]. ĉeno de insuloj [14]; la indonezia insularĉeno [15]; ĉeno da ideoj; ĉeno de misaĵoj [16]; la ĉeno de la generacioj; la ĉeno de RNA, de DNA, ĉeno el nukleotidoj, proteina ĉeno [17]; polimeraza ĉena reakcio [18]; tie estos ĉeno de zorgoj kaj suferoj [19]; seninterrompa ĉeno de komercaĵoj [20]; tio ne estas memstara afero, sed ero en longa ĉeno [21]; tiu ĉi fiago estas nur unu en longa ĉeno de tiaj brutalaĵoj [22]. ĉenkanto

c)

[cxen.0o.EKON]

Komerca reto; aro de filioj: ĉeno kun mil kaj kelkcentoj da filioj [23]; grandaj […] entreprenĉenoj [24]; ĉeno de kafejoj [25]; porfamilia restoracia ĉeno [26]; superbazaraj ĉenoj elspionis dungitojn [27]; kontraste al vera gastronomio kaj hotelismo, […] tiaj hotelĉenoj strebas nur al profito [28]. franĉizo

3.

[cxen.0o.grafeo]

^MatVort (de grafeo) Tia opo el eĝoj `(u_1,u_2,...,u_n)`, ke ĉiu termo de ĝi havas randon komunan kun la antaŭa termo, kaj alian randon komunan kun la posta termo: longo de ĉeno (la nombro de ĝiaj termoj); simpla ĉeno (tia, ke ĉiu ĝia termo aperas nur unufoje en ĝi); elementa ĉeno (tia, ke du nesinsekvaj termoj ne havas komunan randon); komenca kaj fina verticoj de ĉeno (tiu rando de `u_1`, nekomuna kun `u_2`, kaj tiu de `u_n`, nekomuna kun `u_(n-1)`). vojo, ciklo.

Rim.: Oni diras, ke ĉeno „trairas eĝon“ (resp. „trairas verticon“) por signifi, ke la koncerna eĝo estas termo de ĝi (resp. la vertico estas rando de unu el ĝiaj termoj). Oni diras ankaŭ, ke ĉeno „ligas verticojn `A` al `B` “ por signifi, ke `A` kaj `B` estas ĝiaj komenca kaj fina verticoj. La ekzisto de ĉeno liganta du verticojn difinas ekvivalento-rilaton super `bb E`. Notu, ke Werner MatVort por „ĉeno“ aldonas rimarkon, ke „eĝoj ne ripetiĝas“, kio laŭ ni validu nur por simplaj ĉenoj. Ĉi-kampa ĥaoso ekzistas ankaŭ en nacilingvaj terminologioj: ekz-e la pola „droga“ (t.e. „vojo“) signifas kaj „ĉeno“, kaj „vojo“ depende de la uzkunteksto; en germana enciklopedio ni trovis, ke „Weg“ (t.e. „vojo“) estas tio, kion ni nomas elementa ĉeno... La donitaj tradukoj estas do nur indikaj.

4.

[cxen.0o.KOMP]

Vektoro el bitoj aŭ signoj, kutime pakitaj, kutime kun speciala operacio por „kroĉi“ (kunmeti) tiajn ĉenojn.

(tr)

[cxen.0i.KOMUNE]

Ligi per ĉeno: ĉenita hundo [29]; (figure) ni ĉiuj naskiĝas liberaj, sed en ĉiu parto de la mondo homoj ankoraŭ vivas ĉenitaj [30].

[cxen.0ero.TEK]

Ĉiu aparta el la samspecaj elementoj, kiuj konsistigas ĉenon: via korprema antaŭmorta kriado, via sufokiĝe nigra vizaĝo, viaj terure dismalfermitaj vundoj estas ja nur ĉeneroj de nerompebla ĉeno de la sorto [31]; ĉenero de la ĉeno de cirkonstancoj, kiuj kaŭzis la kraŝon [32]; senintence […] vi estis la necesa ĉenero de mia feliĉo [33]; [oni] devas konstrui sian konon ĉeneron post ĉenero, ĉar ĉiu ĉenero bezonas la antaŭan por fiksiĝi [34]; sciencistoj trovis la transiran ĉeneron inter fiŝoj kaj la unuaj surteraj estaĵoj – la tiel nomatan Tiktaalik roseae [35]. maŝo

(tr)

1.

[cxen.en0igi.kateni]

Ĉeni, kateni per ĉenoj: enĉenigu lin, li freneziĝis [36]! la Novterhundo, enĉenumata dum la tago, estas senĉena dum la nokto [37]; (figure) Richelieu penadis enĉenigi tiun nobelaron zumantan kaj fanfaronantan [38].

2.

[cxen.en0igi.vicigi]

(figure) Vicigi interlige kiel ĉeno: la sola enĉeniĝo de faktoj altrudiĝis al lia spirito, kaj li ne dubis plu [39];

1.

[cxen.el0igi.TEK]

Liberigi de ĉeno: ĉiuj hundoj devas esti deĉenigitaj kaj pelitaj en ilian mezon, ke ili disiĝu, distriĝu [40]; malfeliĉulo, mi vin senĉenigas ^Ifigenio .

2.

[cxen.el0igi.FIG]

(figure) Senbridigi³: deĉenigita kolero; la veron, kiun vi serĉas, vi neniam trovos per mallarĝanimaj, sencelaj diskutadoj […] esploradu kun elĉenigita animo, kaj poste decidiĝu [41]; dum tiu fina kaj senespera provo ili tamen kaÅ­zis potenc-pinton: ĉi-lasta do deĉenigis eksplodon, kiu dissaltigis la supran protektoplaton [42].

1.

[cxen.el0igxi.KOMUNE]

Liberigi sin el siaj ĉenoj: subite, kvazaŭ elĉeniĝinte, ekdancis ambaŭ salonoj [43].

2.

[cxen.el0igxi.FIG]

(figure) Senbridiĝi: la leĝoj de la mondo fariĝis ludostoj, […] la antikva malpaco elĉeniĝis, la filo mortigis sian patron [44]; subite, kvazaŭ elĉeniĝinte, ekdancis ambaŭ salonoj kaj post ili ekdancis la verando [45].

1.

[cxen.el0igxo.KOMUNE]

Ago liberigi sin de siajn ĉenoj: la homoj […], kiuj laboras por elĉeniĝo, por libereco [46].

2.

[cxen.el0igxo.FIG]

(figure) Senbridiĝo.

[cxen.kun0igxo.KOMUNE]

Vico, ĉeno, sinsekvo de interligitaj eroj: stranga kunĉeniĝo de la cirkonstancoj [47]. asocio²

[cxen.kol0o.ornamo]

Ornamaĵo portata ĉirkaÅ­ la kolo konsistanta el ĉeno de metalringoj, perloj ktp kaj ofte kun valora alpendaĵo kiel gemo ks: Mi ornamis vin per ornamaĵoj, Mi metis braceletojn sur viajn manojn, kaj kolĉenon sur vian kolon [48]; kun kolĉenoj kaj brakornamaĵoj, ili aspektas kiel buntaj papilioj [49]; pedofiliuloj pli kaj pli ofte utiligas specifajn emblemojn por reciproke sin rekoni, tiuj simboloj […] videblas ekzemple ĉe kolĉenoj, pendaĵoj, brakringoj aÅ­ tatuoj [50]. kolieroĉirkaÅ­kolo²

[cxen.mangxo0o.EKOL]

Natura interrilato de vivulaj specoj, pro kiu iuj manĝas aliajn, kiuj siavice manĝas aliajn ktp: pro morto de malpli evoluintaj plantoj kaj vivaĵoj rompiĝis la nutroĉeno kaj estas minacataj fiŝnutraj specioj [51]; la homaro, […] uzante ilojn kaj kunlaborante inter si, efike kaptis bestojn kaj kultivis plantojn, tiel ke ĝi staras pinte de la nutroĉeno [52]; dioksino povas atingi la nutraĵoĉenon [53]; poluadoj eniros la grundon, atingos la akvon en la grundo […] eniros la nutroĉenon [54].

(en loĝistiko) seninterrompa reto de vartransporto trans pluraj ŝtupoj, de krudmaterialo ĉis preta produkto, de maldetala al detala komerco: la daŭripova liverĉeno ampleksas la kultivadon de kardonartiŝokoj, ties transporton ĝis la rafinejo kaj la produktadon de bioproduktoj por diversaj industriaj branĉoj. [55]; ĉar multaj potencoj volas gajni monon per la tre serĉata kobalto, la provizoĉeno estas pagata per sango kaj mizero [56].