^*ŝton/o ^UV

1.

Malmola pli malpli granda minerala maso: sur la tero kuŝas ŝtono [1]; ĵeti ŝtonon [2]; Jakob […] derulis la ŝtonon de sur la aperturo de la puto [3]; meti […] ŝtonon sur ŝtonon (konstruante muron) [4]; oni metis la unuan ŝtonon de konstruaĵo sen via ĉeesto [5]; Mi faros Jerusalemon amaso da ŝtonoj [6]; alligi ŝtonon al ĵetilo [7]; saĝo estas pli bona ol multekostaj ŝtonoj [8]; ĉiu povas alporti sian ŝtonon (kunlaboras) por la kreskanta konstruo [9]; trafi du celojn per unu ŝtono (per sama rimedo havi du profitojn) ^PrV ; per unu ŝtono oni du ĵetojn ne faras (por sukcesi oni ne devas samtempe celi plurajn atingotaĵojn; vd leporo) ^PrV .

2.

Tia malmola mineralo rigardanta kiel materialo: el ŝtono oni fandas la kupron [10]; [ili] disŝiras arkaĵon el ŝtono [11]; muroj […] el griza sabloŝtono [12]; artaj verkoj el ŝtono aŭ el bronzo [13]; plato el ŝtono […] premis per la tuta pezo [14]; ekstraktado de nafto [el] kalkŝtono [15].

3.

(figure) Ĝenaĵo, malhelpaĵo, rezistaĵo: ŝtono de falpuŝiĝo (falilo; kaŭzo de skandalo) [16]; la ideo de toleremo ricevis precipan signifon kaj iĝis angula ŝtono de la moralo [17]; gast' en tempo malĝusta estas ŝtono sur brusto ^PrV . dorno⁴

4.

Malgranda malmola ludpeco de du aŭ pluraj koloroj, kiujn oni metas sur la poziciojn de tabulludo: goo, ankaŭ vejĉio estas tabulludo ludata sur tabulo kun […] 181 nigraj ŝtonoj el nigra ardezo kaj 180 blankaj ŝtonoj, tradicie faritaj el konkoj [18].

Rim.: Depende de la formo kaj tradicio, ludpecoj havas diversajn nomojn: disko, ludfiguro, briketo k.a.

5.

Negranda ŝtoneca konkremento kiu fojfoje formiĝas en glandoj aŭ iliaj duktoj: havi ŝtonon en reno, galveziko, salivglando. galŝtona malsano, salivŝtona malsano, urinŝtona malsano

1.

El ŝtono: vazoj ŝtonaj [19]; ŝtonaj tabeloj [20]; ŝtona tranĉilo [21]; ŝtona planko [22]; mi dezirus loĝi en granda ŝtona kastelo [23].

2.

(figure) Fortika, nevenkebla: ĉi tiuj sonoj […] rapidege eligis ŝin el la ŝtona senmoveco ^Marta ; ŝtona silento regis en la ĉambro [24]; dormanta ŝtone profundan dormon [25]. fera ², ŝtala ³

3.

(figure) Ne mildigebla, senkompata, senindulga, senama: (figure) ŝtona koro [26]. marmora

Granda nemovebla ŝtono: tombo […] elhakita el ŝtonego [27]; sidi sub la lumo de la luno sur la maraj ŝtonegoj [28]; (figure) tiu patreco leĝa kaj deviga estis por la komandanto vera Sizifa ŝtonego [29]; li sola levis la ŝtonegon, kiun kvar plej bravaj fortuloj el la popolo ne kapablus eĉ movi [30]. roko

Tre malgranda ŝtono: ne restos tie eĉ ŝtoneto [31]; en la lagon li ĵetadis orajn monerojn anstataŭ ŝtonetoj [32]; unu sola nerimarkita ŝtoneto povas faligi nin [33]; forpreni ŝtoneton el la ŝuo [34]; ŝarĝi la ĉaron, foje per sablo, foje per ŝtonetoj [35]; (figure) lia buŝo […] estos plena de ŝtonetoj [36] (li malklare prononcas). gruzo, sablo

Loko kie oni ekspluatas ŝtonojn: granda bruo regis super la ŝtonminejoj [37]; mi memoros viajn vortojn, dum mi rompos rokojn en ŝtonminejo [38]; fosilio de la mondvaste konata „pra-birdo” arkeopterigo […] devenas el ŝtonrompejo proksime al Solnhofen [39]; [de] ŝtonrompejo situanta ĉe Kloech […] oni povas aĉeti bazaltajn ŝtonojn de diversa grandeco [40]; senzorgajn horojn […] mi pasigadis en la malnova ŝtonminejo, sola kun la naturo [41].

1.

Transformi en ŝtonon, masive aŭ supraĵe: la sorĉistino [...] tuŝis per la vergo ankaŭ la reĝon kaj ŝtonigis lin [42] ; Marta […] sidis kelke da minutoj kiel ŝtonigita ^Marta ; (figure) miaj akompanantoj, ŝtonigitaj kiel la edzino de Loth, rigardas malantaŭen [43]; Meduzo […] kun serpentaj haroj kaj rigardo ĉion ŝtoniganta [44]; (figure) mi komencos ⫽ Rompadi vian koron, […] se ankoraŭ ⫽ Kutimoj la malbonaj ĝin ne tute ⫽ Ŝtonigis [45].

2.

(figure) Haltigi, senaktivigi: Aleksandro, ŝtonigita de mirego [46]; subita ekkrio fendis la silenton, mi staris ŝtonigita [47].

1.

Iĝi ŝtona, simila al ŝtono: la grandaj ŝtonblokoj, de kiuj gutadis la akvo, pendis super ili […] kvazaŭ tombaj kapeloj kun mutaj orgentuboj kaj ŝtoniĝintaj standardoj [48]; la leviĝantaj mallumaj nuboj [aspektis] kiel ŝtoniĝinta renversita maro [49]; paleontologoj trovis ŝtoniĝintajn restaĵojn de arĥeopterikso [50]; ŝtoniĝinta argilo, kiu enhavas kelkajn procentojn da organika materialo [51]; ekzistas landoj, kie la akvo ŝtoniĝas kaj la vaporo fariĝas blanka lanugo [52].

2.

(figure) Rigidiĝi, senmovigi, iĝi neprogrespova: la princo ŝtoniĝis de surprizo [53]; fraŭlino, nek malbona, nek gaja, ŝtoniĝinta en la apatio de sia vivo [54]; ŝia vizaĝo […] aspektis kiel ŝtoniĝinta ^Marta ; ŝi tute ne estis ŝtoniĝinta interne [55]; mi preskaŭ ŝtoniĝis ĉe la ekvido de leono [56]; pro siaj ŝtoniĝintaj antikvaj lingvoformoj tia lingvo kutime ne servas kiel instrumento de komunikado en la ordinara senco de la vorto [57]; la voĉo ŝtoniĝis en mia stomako kramfe [58].

(tr)

Ŝtonmortigi: li observadis la profetinon, la disĉiploj forlasis ŝin meze de tumulto […] tiun ĉi virinon oni senkiale ŝtonumis [59]; sur tiu loko la judoj ŝtonumis Stefanon la Unuan Martiron [60].

Senigi je ŝtonoj, ekzemple kampon por faciligi kultivon: vinberĝardenon havis mia amiko […] li ĉirkaŭfosis ĝin, senŝtonigis ĝin, kaj plantis en ĝi plej bonspecajn vinberbranĉojn [61].

aerolito

Akrigilo farita el subtile grajneta ŝtono: farinte kelkajn turnojn per la   ŝtono [62]; li elprenis du buĉtranĉilojn ... metis ilin apud si sur la liton, prenis akrigan ŝtonon de sur breto, kraĉis sur ĝin [63]; li prenis grandan tranĉilon kaj, veninte al tiuj povraj infanoj, akrigis ĝin per granda akrigoŝtono kiun li tenis per sia maldekstra mano [64]; (figure) ĉi tiu estas tro por mia povra dicerbuma kapablo, precipe kun peco de akrigŝtono enkape [65].

Ŝtono ĉe la eĝo inter du muroj de konstruaĵoj; aparte tia metita kiel fondoŝtono kun surskribo: kiu kuŝigis ĝian angulŝtonon, dum komuna glorkantado de la matenaj steloj [66]; oni ne prenos el vi angulŝtonon, nek ŝtonon por fundamento [67].

Siliko, uzata kiel fajrilo: la ŝtalo ekfrapis la fajroŝtonon tiel, ke fajreroj ekŝprucis [68]. lafo, skorio

Ŝtono ĉe la verto de arko aŭ kuniĝo de nervuroj: la Frey-domo[n…] konstruigis Schwarz József, ki[o]n pruvas la monogramo sur la arka fermŝtono de pordo kun ruĝmarmora krado [69]; Tudora arko aŭ ankaŭ kvar-centra arko estas malalta, larĝa tipo de arko kun pinteca angulo en la ŝlosoŝtono [70].

Celo de alĥemio, laŭvorte elemento kapabla ŝanĝi ordinarajn metalojn al oro: li sonĝis, ke li elvojaĝis en la mondon kaj trovis tie la ŝtonon de la saĝuloj [71]; li elkore preĝis […], ke la atendata miraklo estu nek la eltrovo de la filozofia ŝtono, nek la liberigo de la metal-viviga blovo [72]; mi ektrovis la ŝtonon de la filozofoj [73]; (figure) li solvos la eternan problemon, li trovos tiun ĉi novan filozofian ŝtonon — la plej mallongan vojon al Hindujo [74]; li ne elpensis la filozofian ŝtonon ^PrV .

Ŝtono ceremonie metita komence de nova konstruo, ofte kun surskribo, aktualaj dokumentoj, moneroj k.s.: la Piramido Karlsruhe situanta en la centro […] estis starigita en la jaroj 1823–1825 sur la tombejo de la urbofondinto, Margravo Karolo la 3-a Vilhelmo […], interne estas ankaŭ la fondoŝtono de la urbo [75]; (figure) la studentoj de Ferdinand de Saussure aperigis lian Cours de linguistique générale, kutime konsideratan la fondoŝtono de la strukturismo, nur en 1916 [76].

Multekosta ŝtono uzata por fari juvelojn: kupraj zonoj, de kiuj pendis brilantaj, bluaj juvelŝtonoj [77]; mi jam aŭdis la famon de via saĝeco, kaj se ĝi estas vere pli valora ol oro kaj juvelŝtono, ni ĝojos pri ĝi [78]. gemo¹

Speco de juvelŝtono lazurkolora: ĉirkaŭ tiu ĝardeno […] estas muro el oro kaj lazurŝtono [79]; kiel lazurŝtono estu mia vivo altvalora en viaj okuloj [80]. lazurito

Ŝtono, kiu signas limon de tereno: ĉeĥa limŝtono ĉe Fürstenwalde [81]; historia limŝtono inter landoj Bohemio kaj Moravio situas apud busa haltejo [82].

1.

Iu el la starŝtonoj metitaj laŭ mejla aŭ alia distanco laŭ landvojo: truo granda post formovita mejloŝtono [83]; Paŭlo sidas sur la muska soklo de la malnova mejloŝtono [84].

2.

(figure) Grava atingo en ankoraŭ ne finita afero: La Enciklopedio de Esperanto […] aperis duvolume en 1933-35: ĝi estas mejloŝtono sur la vojo de la ekkono de la Esperanta kulturo [85]; verko majstra, kun mejloŝtona signifo por la postaj tiaspecaj aperaĵoj [86]; la 25-a IJK fariĝis do mejloŝtono en la historio de TEJO [87]; la nova ekumena preĝ- kaj kantlibro […] estas mejloŝtono survoje al la unueco de la kristanoj [88].

Platronda ŝtono servanta por mueli: la popolo disiradis kaj kolektadis kaj mueladis per muelŝtonoj aŭ pistadis en pistujo [89]; neniu prenu kiel garantiaĵon muelilon aŭ supran muelŝtonon, ĉar tiam li prenus garantiaĵe animon [90]; estus pli bone por tiu, se granda muelŝtono estus pendigita ĉirkaŭ lia kolo, kaj se li estus subakvigita en la profundon de la maro [91].

Malgranda, glata ŝtono, kiu tiel formiĝis pro longatempa ruliĝo, pelate de rivera aŭ mara akvo: estas rulŝtonoj, glacitempa rivero rulis kaj tornis ilin [92]; rondeco kaj plateco de rulŝtonoj indikas ĉefe sedimenton de riveraj rubodeltoj en varma kaj sufiĉe seka klimato [93]; kvin granitaj rulŝtonoj, inter kiuj brulas fajro, aranĝitaj kiel olimpikaj ringoj [94].

Roko, el kiu oni ekstraktas salon. ŝtonsalo, minsalo

Ŝtono, per kiu oni kovras aŭ prisignas tombon: pezaj ŝuoj sonas sur la tombŝtonoj en la preĝejo [95]; disĵetitaj tombŝtonoj komencis elprofundiĝadi el la krepusko [96]; tomboŝtonoj kun krucoj kaj antikvaj ĉizliteroj [97]. tombomonumento

Metiisto, kies laboro estas tiri ŝtonojn el ŝtonejo: oni dungis ŝtonhakistojn kaj ĉarpentistojn, por renovigi la domon de la Eternulo [98]; vi kondutis al ŝi, kiel ŝtonministo el la Albana montaro [99].

Metiisto, kiu formtranĉas ŝtonojn por konstruo. skulptisto

Malsano kaŭzata de ŝtono⁵ en la galveziko kaj (aŭ) ties duktoj.

Malsano kaŭzata de ŝtono⁵ en salivglando.

Malsano kaŭzata de ŝtono⁵ en reno.