^*kaŭz/i

(tr)

Esti la kaŭzo de; estigi, okazigi: tiu kompensu, kiu kaŭzis la brulon [1]; malamo kaŭzas malpacon [2]; kolerema homo kaŭzas malpacon [3]; parto de tiuj konsiloj estas ne praktika kaj kaŭzita de ne sufiĉa pripensado ^DL ; ŝi ne povas kompreni tiun ĝojon, kiun kaŭzas al ŝia bofilo la amaso da flaviĝintaj paperoj ^FK ; deliro, kaŭzita de tiu ĉi varmego ^FK ; [tio] al via patrino kaŭzis tre grandajn elspezojn [4]; bedaŭrinde tiu ĉi eraro kaŭzis malkompreniĝon [5]; pardonu min, sinjorino, ke mi kaŭzis al vi trompiĝon ^Marta ; ĉiu atakanta vorto kaŭzis al ili doloron [6]; ŝi kredeble kaŭzas al vi multajn suferojn ^IK ; malgrandaj infanoj kaŭzas laboron, grandaj ― doloron ^PrV . alporti, enporti, estigi, kuntreni, naski, rezultatigi, sekvigi², veki, venigi, voki

1.

Tio, pro kio io okazas; kialo: la kaŭzo de malsano ^Hamlet ; la kaŭzojn de la ribeloj mi konas sen esploro [8]; [li] vidis klare la kaŭzojn de la malgrandiĝo de la reĝaj enspezoj [9]; la ŝlimo kaj la varmega klimato estas la kaŭzo, ke [ili] havas tri rikoltojn dum unu jaro [10]; tiam min malben’ ne miakaŭza (kies kaŭzo ne estas mi) // Subite kaptis kaj min apartigis // De la amatoj ^Ifigenio ; se ni iam post prepozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la prepozicio, sed de aliaj kaŭzoj [11]; la forlaso de unu speso povas fariĝi kaŭzo de malordo en la kalkuloj ^Marta ; famo ne flugas, se kaŭzo ne estas ^PrV ; ofte de kaŭzo senenhava venas efiko plej grava ^PrV .

2.

Tio, pro kio oni faras ian agon, havas iun senton ks: punata antaŭ la rompita poto, la kato eble komprenos la kaŭzon de l' punado ^DL ; insulti sen kaŭzo ^DL ; vi havas nenian kaŭzon plendi ^FK ; ne ekzistas eĉ la plej malgranda kaŭzo por timi ^FK ; mi havas kaŭzon esti nekontenta je la ĥoro ^FK ; mi ankaŭ havas kaŭzon kredi, ke […] ^BdV ; ŝi havis plenan kaŭzon por triumfi ^Marta . fonto, motivo, pravigo, radiko³

Rim.: La distingo inter tiuj du sencoj ¹ kaj ² fakte baziĝas sur la supozo, ke en la naturo la kaŭzo neprigas la sekvon dum homo estas libera agi kaj senti reage al kaŭza kondiĉo aŭ alternative rezisti ĝin. La moderna cerboscienco iom kontestas la verecon de tiu supozo, sed ja eventuale la indikita kaŭzo estas nura preteksto. [Wolfram Diestel]

3.

Tio, pro kio io estas aŭ iĝas tia, kiel ĝi estas: Aristotelo distingis kvar specojn de kaŭzoj: causa formalis ― formkaŭzo, causa finalis ― celkaŭzo, causa materialis ― materialkaŭzo kaj causa efficiens ― efikkaŭzo. oni demandis la filozofon Malebranche pri la kaŭzo de la suferoj de la bestoj ^FK . elemento^1.a, esenco¹, origino², principo¹

Sen komprenebla motivo aŭ kialo: ne malpacu kun iu senkaŭze, se li ne faris al vi malbonon [12]; kial do vi volas […] mortigi Davidon senkaŭze [13]? ha, vidu! ne senkaŭze oni faris ĉe ni tian tumulton [14].

(prepoziciaĵo)

Pro senpera efiko de: la vojo ĉi tien estis malfacila, preskaŭ neirebla kaŭze de la sablo [15]; oni tamen ne multe povis kompreni kaŭze de konstanta tusado [16]; kaŭze de ŝia superstiĉo ŝia sango jen bolis, jen rigidiĝis [17]; la monto Sinaj tuta fumiĝis kaŭze de tio, ke la Eternulo malsupreniris sur ĝin en fajro [18]; la fratino kaŭze de enuo kaj de malboneco malpacas kun la tuta familio ^Marta . fare de, per

Rim.: Oni komprenu „kaŭze de“ laŭ pasiva senco „kaŭzate de“. Plej multaj prepoziciaĵoj funkcias aktive, kiel ekzemple la samsenca „sekve de“. [ĵv]

Rilato inter la kaŭzo kaj ĝia efiko: principo pri kaŭzeco (laŭ kiu ĉio, kio ekzistas, havas kaŭzon). se advokato, ekzemple, estas devigata pritrakti la demandon de kaŭzeco inter la vundo kaj la morto de la viktimo, por pruvi, ke la viktimo ne mortis pro la ricevita vundo, sed pro alia kaŭzo, li devas trastudi gravan parton de […] medicino ^Ret .