^*nask/i

(tr)

1.

[nask.0i.BIO]

Produkti idon p.p. ino: jen vi estas graveda, kaj vi naskos filon [1]; la virino naskis infanon [2]; Adam ekkonis Evan, sian edzinon, kaj ŝi gravediĝis, kaj ŝi naskis Kainon [3]; Georgo Vaŝingtono estis naskita la dudek duan Februaron de l' jaro mil sepcent tridek dua ^DL ; li estas nobele naskita; ĉe vulpoj ĉiam naskiĝas nur vulpoj ^PrV ; ili estas naskitaj malamikoj [4]; (figure) malvive naskita projekto, decido, esprimo; ŝi estas en la kvara monato de naskonteco ^DL . akuŝi.

2.

[nask.0i.estigi]

(figure) Estigi, kaŭzi, okazigi: konfido naskas konfidon ^PrV ; barbo elkreskis, sed saĝon ne naskis ^PrV ; feliĉo leĝon ne obeas, subite naskiĝas, subite pereas ^PrV ; tio naskis ĝojon, admiron, suspekton, grandan scivolon, malpacon; tiu unua sukceso naskis multajn esperojn. krei, semi, veki

3.

[nask.0i.MAT]

[5](fakula ĵargono, p.p. pri du aroj) Diri, ke aro `bb A` naskas aron `bb B` signifas, ke aro `bb B` inkluzivas `bb A` kaj ĉiujn rezultojn de iuj operacioj inter elementoj de `bb B`, sed nenion pli. Oni nomas aron `bb A` la naskanta aro, ĝiajn elementojn la naskantoj, kaj aron `bb B` la naskita aro: la idealo naskita en ringo per naskanta aro `{a,b}` estas aro de ĉiuj elementoj `p xx a+q xx b`; en modulo aŭ vektora spaco, la subaro naskita de `bb A` estas la subaro de ĉiuj linearaj kombinaĵoj el elementoj de `bb A`; por naski `n`-dimensian vektoran spacon, sufiĉas `n` naskantoj. generi.

Rim.: La indikita fonto uzas la terminon en geometria kunteksto (punkto naskas linion, linio naskas surfacon), kiu supozigas „movon“ de la koncerna objekto.

[nask.0o.KOMUNE]

Ago naski, rezulto de la ago: ne estos nasko, nek gravedeco, nek gravediĝo [6]; ŝia naskotago estis ĝuste en la mezo de vintro (vd naskiĝtago) [7]; subita detruo venas sur ilin, kiel naskodoloro al gravedulino [8]; Herodo pro sia naskotago faris vespermanĝon al siaj nobeloj kaj milestroj [9]; la senĉesa rondo de nasko kaj morto [10]; gravediĝo kaj nasko estas danĝeraj por virinoj [11]; antaŭvidita malkresko de la naskokvanto en urboj [12]; en Eŭropo disvastiĝas tiu vidpunkto, ke la patrino povas mem decidi pri la nasko, la hejma nasko kostas malpli por la ŝtato [13].

[nask.0anto.KOMUNE]

Ino, kiu naskas: spasmoj kaj doloroj ilin atakas, ili sin tordas, kiel naskantino [14]; mi aŭdas krion kiel de naskantino, ĝemegadon kiel de virino naskanta la unuan infanon [15]; naskintino de sep infanoj estas senforta [16]. akuŝintino

[nask.0anto.MAT]

a)

[nask.0anto.elemento]

Elemento de aro, kiu naskas ³ alian aron: la bazaj vektoroj estas naskantoj de la tuta vektora spaco.

b)

[nask.0anto.rekto]

^PIV1 (de surfaco) Ĉiu el la rektoj, kiuj naskas iujn surfacojn: naskantoj de konuso, cilindro.

Rim.: Oni diras ankaŭ „generanto“PIV1 aŭ „estiganto“ [17].

[nask.0ema.multe]

Multe naskanta, tre fruktodona: virinoj en naskema aĝo [18]; la hitleremaj avoj per mono kaj per distinga simbolo „Patrina kruco” honoris naskemajn virinojn [19].

1.

[nask.0igi.BIO]

(pri virseksulo) Okazigi la naskon de ido: Jehojada prenis por li du edzinojn, kaj li naskigis filojn kaj filinojn [20]; Abraham naskigis Isaakon [21].

2.

[nask.0igi.estigi]

(figure) Naski ²: tiu parolo naskigis novajn pripensojn; sonis mallaÅ­ta kaj agrabla muziko, kiu povis naskigi la plej dolĉajn sonĝojn ^DL .

1.

[nask.0igxi.eligxi]

Esti naskita, veni en la vivon, aperi en la mondon (p.p. ido): naskiĝis mia kara knabo, kiu ĉi tie dormas [23]; tria infano de Zamenhof naskiĝis en 1904 ^VivZam ; naskiĝa lando ^VivZam ; [deksesjara], lia tago de naskiĝo ĝuste nun estis festata [24].

2.

[nask.0igxi.FIG]

(figure) Ekesti, estiĝi, okazi (p.p. io): naskiĝis en li malbona intenco [25]; naskiĝis en li stranga sento [26]; naskiĝis en ŝi fortega deziro foriri, foriri tuj ^Marta ; en nia tendaro subite naskiĝis tia granda vento, kiu en la daŭro de momento minacis […] al ni [27]; li suferis konstante doloron de kapo […] [tiu] doloro naskiĝis […] ĉar li trinkadis ĉiam grandan kvanton da […] vino en la nokto ^FK ; kion mi nun skribas, naskiĝis en mia kapo ne nun, sed antaŭ kvardek jaroj ^VivZam ; pro la politika krizo naskiĝis diversaj malbonaj kutimoj [28]; ili devis batali kontraŭ ĉiam renaskiĝantaj (refojiĝantaj) duboj, malhelpaĵoj; ĉe la naskiĝo de la tago.

[nask.0ito.ido]

Ido ²: laÅ­ la konsilo de mia sinjoro [...] ni forigos ĉiujn virinojn kaj iliajn naskitojn [29]; inter naskitoj de virinoj estas neniu pli granda ol Johano [30]; kia naskinto, tiaj naskitoj ^PrV .

[nask.0itaro.GEN]

Idaro: grandnombra estas via idaro kaj via naskitaro estas kiel la herbo de la tero [31]; ilian naskitaron Mi mortigos per glavo, neniu el ili forkuros [32].

1.

[nask.de0akun0ita.ekzistanta]

Ekzistanta jam de la naskiĝo: denaska surdeco; lia denaskiĝa bona humoro [33]; mi havas denaskan pasion spiti ^TermKurs ; la lingva filozofio difinas natura lingvon kiu estiĝas neantaŭpensite, kiel frukto de la kunnaskita lingvokrea kapablo de la homa intelekto [34]; kunnaskita rubeolo, […] prezentas la plej grandan danĝeron por la novnaskitoj [35].

2.

[nask.de0akun0ita.asimilita]

Asimilita jam en la frua infanaĝo de la medio, precipe de la familio: oni uzas tamen „gepatra lingvo“ ankaŭ kiel ĝeneralan esprimon por denaska lingvo, ĉar tian lingvon oni plej ofte lernas de ambaŭ gepatroj ^PMEG ; mi samopinias kun miaj infanoj, kiuj estas 14- kaj 16-jaraj denaskaj esperantistoj, ke tiu ĉi libreto estas „ĉarma kaj genia” [36].

[nask.de0ulo.KOMUNE]

Homo, kiu ion havas, scias, faras de naskotempo aŭ de tre frua aĝo: post tri tagoj mi senprobleme elturniĝis, kaj parolis kvazaŭ denaskulo! [37].

a)

[nask.de0ulo.ESP]

Homo, kiu lernis Esperanton infanaĝe en hejma medio: inter aliaj lingvoj, kiujn mi uzas ĉiutage, Esperanto estas certe plej natura: mi estas patro de du denaskuloj, kiuj nun mem instruas Esperanton [38].

[nask.du0ito.GEN]

[40] Ĉiu el la du idoj, naskitaj ĉe la sama akuŝo: via dunaskito, malfeliĉa luanto de la bienoj de la kronprinco estas ruinigita [41]; same vi falis en kampoj Rutulaj, Larido kaj Timbro, vi dunaskitoj de Daŭko, kaj tiel similaj, ke ne vin malsimiligis gepatroj [42]; unu el la du dunaskitoj havis laman piedeton [...] kaj tiu alia havis sur la piedo ses fingrojn [43]; kaj analoge: trinaskito, kvarnaskito, kvinnaskito, sesnaskito... ĝemelo

[nask.due0ito.GEN]

Tiu el la idoj, naskita la dua: mia duanaskito sin difinas por la armprofesio [44]; duenaskito de la branĉo de Piemonto […] fariĝis Domestro de Savojo [45].

[nask.fru0ito.MED]

Infano vivpova, sed naskiĝinta antaŭ la 39a semajno de gravedeco: oni uzas mampumpilon […] se pro iaj kialoj la bebo ne povas suĉi rekte ĉe la mamo (frunaskito, fizika problemo, ktp.) [46].

[nask.nov0ito_nove0ito.infano]

Infano maksimume kelkajn semajnojn aĝa: la malfermitaj okuloj havis la seriozan rigardon de l' novenaskitoj [47]; patrinknabino, kiu regule alportis al ni ĉiujare novnaskiton, venis je la sesa kaj duono [48].

[nask.pek0ito.infano]

Infano, koncipita okaze de peka rilato: peknaskito ne povas eniri en la komunumon de la Eternulo [49]. Vilhelmo la 1-a (n. 1027; m. 9-an de septembro 1087), konata […] kiel Vilhelmo la Peknaskito [50]. bastardo

[nask.re0igxo.HIS]

Renesanco: ĉu ne diskutis per latinaj vortoj ĉiuj scienculoj kaj kleruloj en Eŭropo dum centjaroj de la brila Renaskiĝo [51].

[nask.sole0ito.BIB]

(p.p. infano, Jesuo) Ununura infano: ĉar Dio tiel amis la mondon, ke Li donis Sian solenaskitan Filon, por ke ĉiu, kiu fidas al li, ne pereu, sed havu eternan vivon [52]; tiu, kiu akceptis la promesojn, ekoferis ja sian solenaskiton [53].

[nask.unue0ito.GEN]

Tiu el la idoj, naskita la unua: Habel ankaŭ alportis el la unuenaskitoj de siaj ŝafoj kaj el ilia graso [54]; Jakob diris al sia patro: Mi estas Esav, via unuenaskito [55]; kvankam [Ŝimri] ne estis unuenaskito, tamen lia patro faris lin ĉefo [56]; se lia edzino ne rekonis sian sangon en sia unuanaskito, li siavice ne rekonis la sian en la dua [57]; la edzo ne volis akcepti la unuan infanon, do Elizabeto devis sekrete helpi sian unuenaskiton [58].

1.

[nask.malvive0ita.MED]

(Pri feto) kiu estas malviva ĉe naskiĝo: ĉar tiuj ĉi provoj estis fonditaj sur la naiva espero, ke la mondo renkontos ilin kun ĝojo [... ili] montriĝis malvive naskita[j]. ^FK .

Rim.: En frazoj, kie la terminon enkondukas alia formo de „naski“, rekomendindas malkomponi la terminon; ekz-e en la frazo: Sarah poste mortis […] naskante malvive naskitan filon [59] , eblas kombini la du participojn („naskante“ kaj „naskitan“): Sarah poste mortis […] naskante malvivan filon.

2.

[nask.malvive0ita.FIG]

(figure) (Pri projekto, afero, decido ktp) Kiu ne estas vivopova, kiu maltaŭgas por realigo: la afero […] montriĝis malvive naskita [60].

[nask.morte0ita.EVI]

(evitinde) Malvive naskita: neniu el la registoj vere volas kompreni, ke ĝi nun definitive estas mortnaskita [62].

Rim.: Vd ĉe morta la rimarkon pri tio, kial la konfuzo inter „malviva“ kaj „morta“ estas evitinda kaj kontraŭfundamenta.