^*pez/i

(ntr)

1.

[pez.0i.gravite]
en:

Fari, pro la altiro de la tero, konstantan premon sur subtenantan objekton, aÅ­ konstantan tiron sur pendigantan objekton: la tuta maso da folioj de unu arbetaĵo pezas 30 kilogramojn ^FK ; ĉiu hajlero pezis pli ol kvindek gramojn ^DL ; la Komodo-varanoj […] pezas 50 kilogramojn, sed ili kapablas engluti 40 kilogramojn da nutraĵo tage [1]; la ŝiplifto konsistas el du trogoj, longaj je 112 m kaj larĝaj je 12 m, ili pezas po 8000 tunojn [2].

Rim.: El fizika vidpunkto la ekzemploj ne estas tute ĝustaj, ĉar per gramoj ktp oni mezuras la mason, ne la pezon. Sed oni eluzas la fakton, ke ĉie sur la tersurfaco 1 kg da maso pezas proksimume 9,8 N (neÅ­tono = kg·m/s²). Tiel oni povas mezuri la proksimuman mason per la pezo.

gravito

2.

[pez.0i.premi]
en:

Sentigi al iu tian premon aŭ tiron: sur ĉeval' de najbaro la ŝarĝo ne pezas ^PrV ; tiuj vualoj pezas sur min; (figure) homo, kies vorto pezas (havas influon); (figure) mia mano pezos sur iliaj ŝultroj; (figure) tio pezas sur mia koro; (figure) pezas sur la lando ĝia krimeco [3]; sur mi pezas la makulo de la deveno [4]; sur ĉi tiu homo pezas senkompare pli granda krimo [5]; perversa fato sur mi pezas [6]; (figure) malĝojiga sorto pezas sur ili.

1.

[pez.0o.forto]
en:

Forto rezultanta de la tera altiro, per kiu la korpoj pezas: fali sub pezo; la pezo, kiun povas elteni ponto; malgranda pezo, sed granda prezo ^PrV ; ah, en ventro kia pezo ― sentas ŝtonojn mi en mezo [7]; manĝaĵo kaj plej bonaj vinoj staris sur la tabloj, kiuj fleksiĝis sub ilia pezo [8]; vi tuj ekkonos la pezon de mia mano, diris la monstro [9]; ĉio jam estas konsumita […] ni devas liberiĝi de la infanoj […] granda pezo ekpremegis la koron de la patro [10]; (figure) kurbiĝi sub la pezo de la jaroj; (figure) ni portas la pezon de ilia potenco [11].

2.

[pez.0o.mezuro]
en:

Mezuro de tiu forto rilate al konvencia unuo: la viro prenis oran ringon, havantan la pezon de duono de siklo, kaj du braceletojn por ŝiaj manoj, havantajn la pezon de dek sikloj da oro [12]; la pezo de la kiraso estis kvin mil sikloj da kupro [13].

Rim.: Vidu la rimarkon ĉe pezi¹.

1.

[pez.0a.havanta_0on]
en:

Havanta ian pezon: oro estas pli peza ol fero ^PrV ; kubforma satelito, malpli ol 500 gramojn peza [14].

2.

[pez.0a.multe0a]
en:

a)

[pez.0a.grandpeza]
en:

Havanta grandan pezon: peza kiel plumbo; peza (malfacila, mallerta) paŝado; ĝi estas tiel peza, kvazaŭ en ĝi troviĝus ŝtonoj [15]; peza atmosfero, vetero. ŝarĝa

b)

[pez.0a.grava]
en:

(figure) Grava, peniga, teda: peza estas ŝtono, kaj sablo estas ŝarĝo, sed kolero de malsaĝulo estas pli peza ol ambaŭ [16]; vi sentigis al via popolo pezan sorton [17]; io peze kuŝas sur lia konscienco ^BdV ; ilia pekado estas tre peza [18]; ne povas mi sola porti tiun tutan popolon, ĉar ĝi estas tro peza por mi [19]; peza jugo [20]; (figure) du pezaj larmoj defluis sur la vangoj de la serioza viro [21]; por amiko komplezo neniam estas tro peza ^PrV ; peza industrio (metalurgio) [22];

multepeza

Peza objekto: ŝultro-pufo por porti pezaĵojn [23]. ŝarĝo, pezilo

(tr)

Igi ion peza ²: la pluvo pezigis la velojn; via patro tro pezigis nian jugon [24]; (figure) tiuj adjektivoj pezigas la frazon; barokaj, frazkonstruoj – piprumitaj per fajne ĉizitaj observaĵoj kaj multaj flankokomentoj por pezigi la sintaksomalnodan taskon de leganto [25]; (figure) [tiu ĉi sciigo] pezigos la korojn ^BdV .

Iĝi peza, malfacila: ekde pluraj jaroj ade mi plipeziĝis kaj nun havas 10 kilogramojn pli [26]; en la lasta vintro la kutima laboro multoble peziĝis pro neĝego [27]; li trovis ilin dormantaj, ĉar iliaj okuloj peziĝis [28].

[pez.0ilo.MEZ]
en:

Maso ordinare metala servanta kiel pezunuo: pesilo ĝusta, peziloj ĝustaj, efo ĝusta, kaj hino ĝusta estu [29]; aprobi falsan pesilon kaj trompajn pezilojn [30]; Ŝvarcvalda horloĝo kun plumbaj peziloj faradis tik-tak kaj ĉiam iris tro frue [31]; pezilŝtonoj [32].

Stabileco de io, kiun egalaj kontraÅ­aj pezoj tiras al diversaj flankoj: sub la influo de diversaj aÅ­ditaj opinioj, ili perdis la egalpezon ^EE ; iom post iom Ramzes retrovis la egalpezon [33]. ekvilibro

(adverbo)

[pez.kontraux0e.KOMUNE]
en:

Efikante al mala direkto, kompense, kontraste: ŝi estis […] laborema, praktika, senpacienca, kontraŭpeze al la iom sencela, filozofia scivolemo […] de la edzo [34]; giganta potenco nun kuŝas en la manoj de la ĉefministro: rezulte, kaj kontraŭpeze, Britio bezonas skriban konstitucion kaj novan sistemon de voĉdonado [35].

(tr)

[pez.kontraux0i.KOMUNE]
en:

Agi kiel kontraŭpezo: la tiama usona prezidanto Reagan […] reestablis diplomatiajn ligojn kun Irako por kontraŭpezi la kreskantan forton de Irano [36]; Solo, la funkcianta prototipo de la unua hungara hibrida aŭto […] proponas alternativon por kontraŭpezi la dependecon de tradiciaj energifontoj [37]. ekvilibrigi, kompensi

[pez.kontraux0o.KOMUNE]
en:

Peza objekto, destinita por kontraŭi la efikon de alia forto kaj tiamaniere krei ekvilibron, stabiligi: lifto kun kontraŭpezo ^PIV1 ; (figure) ŝi povis vidi en li nur kontraŭpezon kontraŭ la influo, kiun ŝi esperis efikigi [38]; (figure) lia vigla, juredukita, analizema kapo ofte fariĝis utila kontraŭpezo je tro imagemaj, fantaziemaj tendencoj, kiujn montris kelkaj el la anoj de la „Rondo estetika“ [39].

Kalkulante la pezon: vian manĝaĵon [...] uzu laŭpeze, po dudek sikloj ĉiutage [40]; David prenis la kronon de Malkam de lia kapo, li trovis, ke ĝi enhavas laŭpeze kikaron da oro [41]; ĉio estis farita laŭnombre kaj laŭpeze, kaj ĉio pesita estis tiutempe enskribita [42].

Malmulte peza: malpeza sako, ŝarĝo, paŝado; tiel malpeza kiel lanugero [43]; vaporo, kiu estis pli malpeza ol la aero kaj tial leviĝis [44]; gaja knabino per malpezaj piedoj paŝadis sur la freŝa herbo ^Marta ; vi estas pesita sur pesilo kaj trovita tro malpeza [45]; ĝi estas tiel malpeza, kiel araneaĵo [46]! la malpeza (malforta) venteto ĉesis movi la foliojn [47]. facila

(tr)

1.

[pez.mal0igi.FIZ]
en:

Igi korpe malpli peza: ili malpezigis la ŝipon, elĵetante la tritikon en la maron [48].

2.

[pez.mal0igi.FIG]
en:

Senigi je premo aŭ embaraso: senpezigita kaj feliĉe tuŝita koro ^Marta .

1.

[pez.mal0igo.FIZ]
en:

Forigo de fizika pezo.

2.

[pez.mal0igo.FIG]
en:

Forigo de premo, de balasto, de embaraso: malpezigo kaj elastigo de la stilo [49].

(ntr)

1.

[pez.mal0igxi.FIZ]
en:

Iĝi korpe malpli peza, malpli premiĝanta malsupren: la ŝalupo malpeziĝos, kaj ne dronos [50].

2.

[pez.mal0igxi.FIG]
en:

Iĝi anime malpli peza, malpli teda aŭ tedata, malpli malagrabla: iliaj koroj maljunaj malpeziĝis [51].

faciliĝi, senŝarĝiĝi

1.

[pez.mal0igxo.FIZ]
en:

Malgrandigo de korpa pezo: virino eliĝis, kaleŝo senpeziĝis ^PrV .

2.

[pez.mal0igxo.FIG]
en:

Trankviliĝo pro forigo de zorgo, minaco, malagrablaĵo: kun sento de intensa senpeziĝo, mi vidis nun ke la afero estos multe malpli humiliga ol mi atendis [52]; Pujols faris geston de profunda malpeziĝo kaj diris: ― Kia trankvilo! [53].

^PV (arkaismo)

Peza²: ŝi kun plezuro […] deĵetus la multepezan kronon [54]; la vagonaro […] estis longa, multepeza kaj konsistis preskaÅ­ nur el personvagonoj [55]; (figure) kelkaj […] skribas senerare, sed per multpeza, malagrabla stilo [56]; (figure) la multepezecon kaj malgraciecon de la lingvo mi alskribis al tio, ke mi ankoraÅ­ ne sufiĉe bone ĝin posedas [57].

(tr)

Pli pezi, pli gravi, venki: la kompatinda virino pensis [...], ke la eta nuna momento iros sur la pesilon kontraŭ la tuta pasinteco kaj superpezos ĝin ^Marta ; ĉu la bonaĵoj, kiujn laŭpretende, la religio donis al la homaro, superpezas la premon kaj la kruelaĵojn […] nome de Dio [58].

[pez.super0o.kroma]
en:

Tio, kio superpasas la norman, normalan, komparatan pezon: en Gotenburgo la Universala Kongreso prezentos denove la kutiman bildon de superpezo de l' generacio de grizuloj [59]; mi konsideras ege ĝojiga kaj siatempe eĉ sava la plipezon, inter la fruaj praktikantoj de Esperanto, de ĝermanlingvanoj kaj slavlingvanoj, kiuj estis nature la plej kapablaj ekspluatantoj de la aglutina potencego [60]. balasto