^*liter/o ^UV

1.

[liter.0o.propra]

Ĉiu signo de la alfabeto uzata en skribado aŭ presado por prezenti parolsonojn de lingvo: la 28 literoj de la Esperanta alfabeto; supersignitaj (kunĉapelaj, ĉapelitaj, tegmentitaj) literoj (diakritaĵoj) ; anstataŭ la signeto superlitera oni povas kuraĝe uzadi la literon h kaj anstataŭ ŭ — simplan u [1]; nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo [2]; sur ĉiu paĝo (temas pri skribmodelo) staris ĉiuj grandaj literoj, ĉiu kun malgranda litero flanke, unu post la alia[3]; en nia lingvo ne ekzistas duoblaj vokaloj, sed ĉiu litero estas elparolata ĉiam egale kaj ĉiam aparte^LR ; ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita, ne estas neelparolataj literoj^F ; vidu, per kiaj grandaj literoj mi skribis al vi propramane [4]; traktato […][…] skribita sur brikoj, per kojnformaj literoj [5]. grafemoalfabetohieroglifo, ideogramo, fonemo

2.

[liter.0o.FIG]

(figure) Formulo, skribita teksto: la decido de la kongreso restos simple malviva litero kaj fakte neniam atingos efektiviĝon ^FK ; tian fidon ni havas […] ne laŭ litero, sed laŭ spirito, ĉar la litero mortigas, sed la spirito vivigas [6]; ligante sin ne per la litero de siaj dogmoj, sed nur per ilia komuna spirito ^Homaranismo .

(tr)

[liter.0umi.trakti]

Trakti literojn de skribita aÅ­ skribota vorto.

a)

[liter.0umi.nomi]

Nomi, unu post alia, la literojn de vorto: bonvolu literumi vian nomon; Iuj mallongigoj estas literumataj, ekz. „ktp.“ (ko-to-po), „UN“ (u-no = Unuiĝintaj Nacioj), „UEA“ [7].

b)

[liter.0umi.kunmeti]

Iel (ĝuste aŭ mise) kunmeti literojn por formi vorto(j)n: kiel vi literumas vian nomon? ^PIV1 ; preskaŭ neniu en Britio aŭ Irlando scipovas perfekte (aŭ eĉ malperfekte) literumi anglajn vortojn [8]; spamistoj povas […] verki siajn mesaĝojn, tiel ke ili trairas la filtrilon, ekzemple laŭcele misliterumante vortojn [9]. skribi

Ago aŭ metodo literumi: post mil horoj da studado de angla literumado, fremda studanto ne kapablus tiel bone literumi kiel komencanto povas literumi Esperanton [10]; la literumado de arabaj nomoj en latina skribo estas tre ĥaosa, ĉar preskaŭ ĉiu aŭtoro uzas sian propran sistemon [11].

ortografio

1.

[liter.0umo.ado]

Literumado: Kiam tio (la parola lingvo) tamen estas majstrita, tiam kompreneble la literumo de la angla havas nenian ajn influon al la parola interkomunikado [12].

2.

[liter.0umo.ajxo]

La rezulto de literumado, skriba formo de vorto: Kial esperantistoj (…) ne volas ŝanĝi la literumon de siaj propraj nomoj? [13].

[liter.0umilo.TIP]

Programo por kontroli ortografion de homlingva teksto, ofte disponebla dialoge en teksta redaktilo: UniRed entenas potencan esperantan literumilon [14]; en versio 7 de Vimo la literumilo povas kontroli ankaÅ­ Esperantan tekston [15].

[liter.cxiu0ajxo.TIP]

Frazo entenanta ĉiujn literojn de la alfabeto de koncerna lingvo, uzebla por testi tiparon, ktp: la ĉiuliteraĵo: „laŭ Ludoviko Zamenhof bongustas freŝa ĉeĥa manĝaĵo kun spicoj“ estas la plej flua, la ĉiuliteraĵo: „gajecvoĉa fuŝmuĝaĵo de knabĥoro haltpaŭzis“ estas unu el la plej mallongaj; jen estas mia ĉiuliteraĵo por ŝava alfabeto: […] ѓѤѨ𐑝Ѩ ·𐑟ѧјѕѩ 𐑛ѩ𐑮Ѥѩёѧ ѐ𐑪𐑚ѤѦђѦ𐑜𐑪 𐑫ѦѨѵ ѧ𐑞ѧєѩѵ. ѣѩ ѧљѩіѨѵѡѩѢ їѦ𐑪ѠѨј𐑛ѧ., ĝi havas (preskaŭ) ĉiun paron voĉa/senvoĉa konsonanto apude en la sama vorto [16].

[liter.du0ajxo.TIP]

Plurliteraĵo el du literoj, ofte rigardata kiel unu litero: en la ĉeĥa alfabeto la duliteraĵo ch okupas lokon inter h kaj i; la Soraba ortografio enhavas ankaŭ du duliteraĵojn:[…] ch sekvas post h kaj dź post d [17]; laŭ la Fundamento, la ĉapelitajn literojn de Esperanto oni rajtas prezenti per duliteraĵoj ch, gh, hh, jh ktp. diftongo

[liter.granda0o.TIP]

Litero en formo relative pli granda, klara aŭ eleganta, kiel la majusklaj literoj de la antikvaj surskriboj, tial opiniata speciale konvena por la komenca pozicio (en propraj nomoj, komence de frazo ktp); ano de la serio A, B, C ... kontraste al la malgrandaj literoj a, b, c ...: de supre ĝis malsupre, staris ĉiuj grandaj literoj, ĉiu kun malgranda litero flanke, unu post la alia [18]; la ĉeflitero H [19]. majusklo

Rim.: Ne ekzistas devigaj reguloj pri la uzo de majuskloj kaj minuskloj. Ordinare oni uzas la minusklajn literformojn. Majusklojn oni uzas kiel unuan literon de ĉefa frazo, kaj kiel unuan literon de propra nomo, kaj en iuj mallongigoj PMEG.

[liter.kvar0ajxo.TIP]

Plurliteraĵo el kvar literoj: la angla kvarliteraĵo „ough“ estas plursignifa (kp „cough“, „dough“, „ought“...).

[liter.laux0a.FIG]

(figure) Laŭvorta: laŭlitera kompreno; laŭlitera traduko [20]; absoluta kaj laŭlitera reguleco [21]; se la kliento ne laŭlitere respektas la kontrakton, teamo da respondeculoj vizitas la klienton por forpreni ĉiujn garantiaĵojn [22].

[liter.malgranda0o.TIP]

Litero apartenanta al la pli ordinara speco ol la grandaj literoj; en Esperanto, ano de la serio a, b, c, ĉ ...: la ĉiama skribado de „vi“ per malgranda litero estas ne sole tute regula, sed mi mem ankaŭ nun provos iom post iom forlasi mian ĝisnunan manieron de skribado [23]; la etlitero x iĝas granda X [24]. minusklo

1.

[liter.pres0o.formo]

Grafika formo de litero (signobildo), normale uzata en presaĵoj, sed iam ankaŭ mane skribataj: porinfanaj libroj devas esti presataj per la plej klaraj presliteroj [25]; ĉu vi skribis vian adreson per presliteroj [26]? krom mallonga enkonduko kaj kelkaj fotoj la ĉefan rolon havas pluraj leteroj – fotokopie kaj preslitere [27].

2.

[liter.pres0o.tipo]

(evitinde) prestipo

Rim.: Prestipoj estas uzataj ne nur por literoj, sed ankaÅ­ por la ciferoj, interpunkciaj signoj kaj aliaj simboloj.

[liter.plur0ajxo.TIP]

Kombino el pluraj literoj kiu en koncerna skribosistemo havas unu aŭ plurajn fonetikajn valorojn malsamajn ol la sinsekvo da sonoj prezentataj per la komponantaj literoj: la angla skribosistemo entenas 26 literojn kaj 118 plurliteraĵojn.

grafemo

(tr)

[liter.trans0i.TIP]

Anstataŭigi la literojn de vorto de unu lingvo per la unuope respondaj literoj de alia lingvo, sendepende de ilia prononco en la koncerna vorto: la verkinto transliteris la originalajn helenajn nomojn de kvin el naŭ Muzoj, sen indiki la prononcon de la ne-Esperantaj literoj „y“ kaj „th“ [28]; Zamenhof en la tre fruaj jaroj ne rekonis tion kiel problemon: li transliterigis sian nomon, kaj […] tiun de Ŝekspir [29]; la plejmultaj nomoj ne troviĝas en tiu leksikono kaj mi devis uzi propran sistemon de transliterumado el la greka alfabeto en la esperantan [30]; se la alfabeto de la koncerna lingvo estas la [c]irila […], la nomo nepre estas transliterita per la Esperanta alfabeto: Jurij Andropov (rusa) [31].

[liter.tri0ajxo.TIP]

Plurliteraĵo el tri literoj: la germanan triliteraĵon „sch“ oni legu kiel /ŝ/; la francan triliteraĵon „eau“ oni legu kiel /o/.