^*kompren/i ^UV

(tr)

1.

[kompre.0i.koni_signifon]

(vorton, parolon) Koni ĝian signifon: kompreni vorton, lingvon, tekston; kompreni legataĵon [1], instruon [2], retoraĵon [3], sentencon [4]; kompreni iun (ties parolojn); mi neniel povas kompreni, kion vi parolas [5]; li komprenas predikon, kiel bovo muzikon ^PrV ; mi ne komprenas vian Bornholman paroladon (parolmanieron) [6]; kompreni france^B ; saĝa kapo duonvorton komprenas ^PrV ; (figure) ŝi nun ne komprenis plu tiun grupon da sentoplenaj tonoj, kiu iam ŝajnis al ŝi anĝela melodio ^Marta .

2.

[kompre.0i.havi_gxustan_ideon]

Havi ĝustan ideon

a)

[kompre.0i.ion]

pri la naturo, kvalito, valoro, celo, funkciado ks de io: malsaĝulo diris vorteron, saĝulo komprenas la tutan aferon (oni ofte diras pli multe, ol oni intencas) ^PrV ; Ida tute ne povis kompreni, de kie ili venis [7]; mi povas ja kompreni, ke vi ankaŭ volas ion havi [8]; kompreni fenomenon, ies konduton; mi komprenas lian maltrankvilon; kompreni sian devon, la gravecon de sia kulpo, la proksimecon de la danĝero, la veremon kaj juston [9].

b)

[kompre.0i.iun]

pri ies motivoj, karaktero, intencoj ks: sata malsatan ne povas kompreni ^PrV ; mi ne povas lin kompreni; lingvo internacia deziras nur doni al la homoj de malsamaj popoloj, kiuj staras unu antaÅ­ alia kiel mutuloj, la eblon komprenadi unu alian ^EE ; ili min ne komprenas, [...] sed vi, sinjoro, vi aÅ­skultos mian peton [10].

3.

[kompre.0i.kompetenti]

(malofte) Kompetenti: Knut bedaÅ­rinde ne multe komprenis en muziko, sed li almenaÅ­ komprenis (¹) la vortojn [11]; la edzino eniris kun agrabla rideto, sed ne interrompis nin, ĉar ŝi pensis, kiel ŝajnas, ke ŝia edzo ja ankaÅ­ sen ŝia helpo komprenas paroli [12].

4.

[kompre.0i.celi]

(evitinde) (sub iu esprimo) Doni al tiu esprimo alian signifon: sub „vojo“ ŝi komprenas ja la riveron, ĉar ien aliloken ŝi ne povas iri (dirante „vojo“, ŝi fakte celas „rivero“) [13]. celi

[kompre.0o.ago]

Ago kompreni, stato de komprenanto: la Eternulo donas saĝon: el Lia buŝo venas scio kaj kompreno [14]; memamo kaj memestimo estas la kaŭzoj de ĉiu malĝusta kompreno de niaj travivaĵoj [15].

[kompre.0ajxo.SCI]

Nocio: dank' al tio, ke je lavado de tolaĵo sin okupas ordinare virinoj, vi en ĉiu lingvo havas vorton por esprimo de la komprenaĵo „lavistino“ ^EE .

Kiun eblas kompreni: tia rakontado por aliaj infanoj estus malfacile komprenebla, sed ĉi tiuj infanoj tion komprenis [16]; neniu verko Esperanta eĉ el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneblecon por la estontaj generacioj [17].

1.

[kompre.0eble.maniero]

Laŭ komprenebla maniero: li, kvankam fremdulo, ĉiam kompreneble parolis; pli klare kaj pli kompreneble ^FK .

2.

[kompre.0eble.mem]

Memkompreneble: ĉar mi devas foresti, mi kompreneble ne povos viziti vin morgaŭ...; estas kompreneble ankoraŭ multaj vojoj kaj vojetoj por progresigi l' aferon de l' lingvo internacia ^DL ; ni povus citi kompreneble ankoraŭ multe da aliaj ekzemploj ^FK .

1.

[kompre.0ema.penanta_0i]

Penanta kompreni ² (ion aÅ­ iun): li venigu knabojn sendifektajn, belaspektajn, komprenemajn por ĉiu saĝaĵo [18]; la membroj [de S.A.T.] estu komprenemaj kaj toleremaj rilate al la politikaj filozofiaj skoloj aÅ­ sistemoj, sur kiuj sin apogas la diversaj klasbatalaj laboristaj partioj kaj sindikatmovadoj [19]; oni eĉ provokis por ĝui la plezuron igi min mensogi[:] mi ne estis tiel malkomprenema, ke mi tion ne sentis [20].

2.

[kompre.0ema.indulgema]

Indulgema pro inklino kompreni ies motivojn: tra doloroj senŝancela, komprenema kaj fidela, [la amo patrina] sin donas, kaj donas ĝis morto [21]; [pro blenoragio la paroĥestro] decidas konsulti maljunan, kompreneman kuraciston [22]; certe mi nun povus nur atendi viaflanke plenrajtan punon (se vi ne estus tre komprenemaj gesamideanoj) [23]; laŭ via opinio, mi estas senkora, laŭ via sento, mi estas nekomprenema [24].

Eco de iu komprenema:

1:

Zamenhof kun la tuta modesteco kaj profunda komprenemo, kiujn li posedis, neniam pretendis esti gvidanto de la movado [25]; disigu la fajron disde la tero, la fajnon disde la malfajno, milde, kun plena komprenemo [26]; incitate de ĉies malkomprenemo [Ivano ekkriis:] „tia ulo ne bezonas puŝi!“ [27]. inteligento

2:

[aidoso] akrigis konscion pri samseksemo en nia socio, plifortigante komprenemon kaj toleremon ĉe iuj kaj abomenon ĉe aliaj [28]; ili ne estas profesiaj ĉiĉeronoj sed nur bonvolaj helpantoj, do bv. indulgi ilin per pacienco kaj samideana komprenemo [29]. indulgemo

(tr)

Nur parte kompreni: iom post iom, mi komprenetis, ke ŝi ne estas fidinda, ke ŝi transiris al la malamika flanko, kaj ke mi devas gardi min [30]; li mem, aŭdante la ricevatajn de li sovaĝajn sonojn, baldaŭ komencos komprenetadi, ke la afero iel estas ne glata [31]. duonkomprenidiveni

Igi kompreni: ho Daniel, nun mi eliris, por komprenigi al vi la aferon [32]; malgraŭ la diversaj dialektoj oni povas per la lingvo Mandarina komprenigi sin ĉie, kie tiu ĉi lingvo estas parolata [33]. klarigi, kialigi, ekspliki.

1.

[kompre.0igxi.igxi_0ita]

Iĝi komprenita, esti komprenebla: ĉi tiu teksto bone kompreniĝas; [la silento de mia amiko] tre facile kompreniĝas [34]; en la Moskva [universitato] forestis teologia fakultato, kio kompreniĝas per ĉeesto de speciala sistemo de preparado de servantoj por la ortodoksa eklezio en Rusio [35].

2.

[kompre.0igxi.inter0igxi]

Interkompreniĝi: la aŭtoroj ial nomis siajn lingvojn „tutmondaj“, eble nur pro tio, ke en la tuta mondo estis neniu persono, kun kiu oni povus kompreniĝi per tiuj ĉi lingvoj [36]; tiuj ĉi homoj posedis ja kolekton da kondiĉaj sonoj, per kiuj li tute precize kompreniĝadis kun siaj plej proksimaj najbaroj ^EE ; kongresoj internaciaj tuj povus komenci uzadi ĝin por la reciproka kompreniĝado de siaj membroj ^EE ; por meti finon al ĉiuj malkompreniĝoj kaj disputoj [...] la aŭtoro de Esperanto decidis nun eldoni en formo de unu libro tiujn tri verkojn [37].

Rimedo por interkompreniĝi: la esperantismo celas nur al tio, ke ia taŭga kaj vivipova komprenilo inter la popoloj ekzistu, sed ke la formo de tiu komprenilo estas por ni […] tute indiferenta [38]; vidi en Esperanto nur lingvon simplan, malvarman internacian kompreniĝilon, similan al la mara signaro, kvankam pli perfektan [39].

Ĉion komprenanta: la Eternulo [...] donis al la reĝo David filon saĝan, kleran, kaj ĉiokomprenan [40].

(tr)

Kompreneti: pritaksante la enhavon de la revuo oni konstatis, ke ĝi enhavas politikajn riproĉojn kaj ruzajn duonkomprenigojn [41]. diveni, konjekti

(tr)

Komenci kompreni: ĝi estis malfacila en miaj okuloj, ĝis mi venis en la sanktejon de Dio kaj ekkomprenis la finon de tio [42]; ĉi tio estas la unua fojo, kiam mi ekkomprenas la tenton [murdi] [43]: iam, sur la strato, fajrera ekkompreno trankviligis lin [44].

Sin kompreni reciproke: paroli ili ne povas[,] sed ili interkompreniĝas per signoj [45]; per la okuloj kaj la fingroj [la knabinoj] sendadis al si reciproke signojn de interkompreniĝo kaj ridetadis ^Marta .

Manko de kompreno: simul[i] nekomprenon [46]; [la verko] oblikve sed intense prilumas, pere de infanaj nekomprenoj, la profundan tragikon kaj moralan ironion de prostituado [47].

(evitinde)

Malĝusta kompreno, miskompreno: li ĝuste diris al mi[,] ke inter vi estas malkompreno [48]; ĉesu la [intergenta] malkompreno pro nekono reciproka! [49]. miskompreno, malakordo, nekompreno

Ne komprenebla: ne al popolo kun nekomprenebla lingvo kaj malfacila parolado vi estas sendata, sed al la domo de Izrael [50]; ju pli longe li parolis kun la boatistoj, des pli nekompreneblaj ili fariĝis por li [51]; tio estas por mi tute nekomprenebla! [52]

(evitinde)

Malĝuste aŭ tute ne komprenebla: same anstataŭ la kelkfoje renkonteblaj formoj: malebla, malkomprenebla, malvidebla, mallegebla k.t.p. pli ĝustaj estas: neebla, nekomprenebla, nevidebla, nelegebla k.t.p. [53]. [via ideo] eble estas sprita, sed tro malkomprenebla[:] oni vin mokos [54]; Benoe post sia mirinda venko alproksimiĝis al la knabino kun esprimo de gaja triumfo en la vizaĝo kaj nemalkomprenebla sopiro en la okuloj [55]. nekomprenebla.

Evidenta, facile komprenebla, eĉ sen klarigoj: mia subkonscio elvomis la solvon de mia problemeto[:] vere simplan kaj memkompreneblan solvon, vitro-klaran, tutsimple prapuran [56].

Konforme al la kutima, natura, atendebla sinsekvo de eventoj aŭ ideoj: memkompreneble la konfuzeco de la poemo (aŭ kiel mia poeta amiko esprimis, ĝia „ditiramba intermitado“) okazigis du preserarojn [57].

(tr)

Malbone kompreni; erari pri la senco de vorto aÅ­ ago: mi ne petas vin ripari mian veturilon, vi min miskomprenis [58]; la malkonsento estas kaÅ­zata de miskompreno.

1.

[kompre.mis0o.nekapablo]

Nekapablo de ĝusta kompreno: vizaĝo de Reingold deformiĝas, […] ĉu la redakcio de „Vorwärts“ tiel ŝanĝis sian politikon? en voĉo de la juna oficiro sonas sincera miskompreno ^Metrop ; inter li kaj Ligia kaj inter iliaj ideoj, […] ekzistas ia diferenco, ia miskompreno, profunda, kiel abismo [59];

2.

[kompre.mis0o.okazo]

Unuopa okazo de erara interkompreniĝo: oni kelkfoje povas eviti konfuzon kaj miskomprenojn, […] se oni faras tute, tute malgrandan paŭzeton inter la ĉefelemento kaj la flankelemento [60]; kiu parolas malbone la lingvon, ĝenas la aŭskultantojn, riskas miskomprenojn [61]; verdire, tiu respondo min surprizas, […] mi timas ke okazis miskompreno [62].

(malofte)

Ne komprenanta: Liaj gardistoj ĉiuj estas blindaj, senkomprenaj: ili ĉiuj estas hundoj mutaj, kiuj ne povas boji [63].

(tr)

1.

[kompre.sub0i.0i_neesprimitan]

^PIV2 Kompreni laŭ la kunteksto ion neesprimitan: elipso estas forigo de unu aŭ kelkaj vortoj facile subkompreneblaj [64]; legante […] „Ĉu ĉiu parolu la anglan?“ […] oni subkomprenu: uzkapablo de aliaj lingvoj neniom utilas [65]; naciisto diris al mi [ke] li aktivus en la Nacia Fronto, kiu sola defendas la veran francecon (subkomprenu: kontraŭ la araboj, negroj, judoj k.t.p.) [66].

2.

[kompre.sub0i.GRA]

^PV Ne esprimi ion, kion jam la vortaranĝo aŭ la kunteksto ebligas kompreni: en la frazo „vi havas vian ĉapelon, kaj mi la mian“, la vorto „havas“ estas subkomprenata en la dua propozicio; la vortoj „iu, kiu, tiu, ĉiu, neniu“ povas esti uzataj aŭ kun substantivo, aŭ sen substantivo (en tiu ĉi lasta okazo oni subkomprenas ĉe ili la vorton „homo“) [67]. implici

Igi subkomprenata¹, komprenigi per nerektaj rimedoj: ĝuste en tempo […], kiam oni provas subkomprenigi al mi, ke eble mi devus dubi vian honestecon, jen vi komencas subaÅ­skulti [68]; li klopodis iom moderigi la ĵusetan senhontan subkomprenigon [69]; Lionelo [estis] neniam sufiĉe kuraĝa por murdi, tion oni ne diris rekte, sed sub la multaj aludoj kaj subkomprenigoj la signifo estis tute klara [70]. implici, imputi

(tr)

miskompreni

Inteligento: ili estas ordinare alkonformigitaj al la aĝo kaj al la komprenkapablo de la […]idoj [71]; nirvano estas stato nepriskribebla, tute ekster la homa komprenkapablo [72].

inteligento