*rado
- Ronda disko turniĝanta ĉirkaŭ centra akso: li falis sub la radojn de veturanta vagonaro [1]; la sonado de bruantaj radoj [2]; la veturilo preskaŭ sensone rulas, ĉar la radoj estas […] vestitaj per kaŭĉukaj ringoj VojaĝImp ; la radoj turniĝas la ŝoveliloj venkas la kontraŭstaron de la akvo, la ŝipo veturas [3]; [tie] troviĝis granda rado, metita sur horizontala akso, kun multo da malgrandaj siteloj sur la ĉirkaŭo [4]; inter la bruantaj radoj de fabriko [5]; rompiĝos la kruĉo ĉe la fonto, kaj falos la rado en la puton (kp argano)) [6]; belegaj floroj tiel grandaj kiel muelradoj [7]; grandaj, kiel radoj de muelilo [8]; la justeco […] kondamnos vin nur al morto per la rado [9]; rado malbona knaras plej multe (kp barelo malplena) PrV ; ĵeti bastonon en la radon (malhelpi) PrV ; (figure) [esti] la kvina rado ĉe veturado PrV (tute seninflua, senutila); (figure) la rado (ŝanĝiĝoj) de la sorto; (figure) rado de doloro kaj de ĝojo en mia kor’ ruliĝas Ifigenio .
1.
L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 39
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Naĥum 3:2
3. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Dorna vojo de la honoro
4. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XI
5. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Ŝtono de la saĝuloj
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Predikanto 12:6
7. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Sovaĝaj cignoj
8. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Fajrilo
9. Frederiko Schiller, trad. L. L. Zamenhof: La rabistoj, Akto Dua
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Naĥum 3:2
3. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Dorna vojo de la honoro
4. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XI
5. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Ŝtono de la saĝuloj
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Predikanto 12:6
7. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Sovaĝaj cignoj
8. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Fajrilo
9. Frederiko Schiller, trad. L. L. Zamenhof: La rabistoj, Akto Dua
- afrikanse:
- wiel
- albane:
- rrotë
- amhare:
- ጎማ
- angle:
- wheel
- arabe:
- عجلة
- armene:
- անիվ
- azerbajĝane:
- tam
- beloruse:
- кола
- bengale:
- চাকা
- birme:
- ဘီး
- bosne:
- kotača
- bulgare:
- колело
- ĉeĥe:
- kolo
- ĉine:
- 輪子 [lúnzi], 轮子 [lúnzi], 毂 [gū], 轂 [gū], 車輪 [chēlún], 车轮 [chēlún]
- dane:
- muel~o: møllehjul.
- estone:
- rool
- eŭske:
- gurpila
- filipine:
- gulong
- france:
- roue
- galege:
- roda
- germane:
- Rad muel~o: Mühlrad.
- guĝarate:
- વ્હીલ
- haitie:
- wou
- hinde:
- पहिया
- hispane:
- rueda
- hungare:
- kerék
- indonezie:
- roda
- irlande:
- roth
- islande:
- hjól
- japane:
- ホイール
- jave:
- setir
- jide:
- ראָד
- jorube:
- kẹkẹ
- kanare:
- ಚಕ್ರ
- kartvele:
- წინა
- kazaĥe:
- дөңгелек
- kimre:
- olwyn
- kirgize:
- дөңгөлөк
- kmere:
- កង់
- koree:
- 휠
- korsike:
- ruota
- kose:
- ivili
- kroate:
- kotača
- kurde:
- teker
- latine:
- rotam
- latve:
- ritenis
- laŭe:
- ຂັບລົດ
- litove:
- ratų
- makedone:
- на тркала
- malagase:
- kodiarana
- malaje:
- roda
- malajalame:
- ചക്രം
- malte:
- rota
- maorie:
- wira
- marate:
- चाक
- monge:
- log
- mongole:
- дугуй
- nederlande:
- wiel, rad
- nepale:
- पाङ्ग्रा
- njanĝe:
- gudumu
- okcidentfrise:
- tsjil
- panĝabe:
- ਚੱਕਰ
- paŝtue:
- څرخ
- pole:
- koło muel~o: koło młyńskie.
- portugale:
- roda
- ruande:
- ipine
- ruse:
- колесо
- samoe:
- uili
- sinde:
- ڦيٿي
- sinhale:
- රෝද
- skotgaele:
- cuibhle
- slovake:
- koleso
- slovene:
- kolo
- ŝone:
- vhiri
- sote:
- pale
- sunde:
- gilinding
- svahile:
- gurudumu
- svede:
- hjul
- taĝike:
- чарх
- taje:
- ล้อ
- tamile:
- சக்கர
- tatare:
- тәгәрмәч
- telugue:
- చక్రం
- tibete:
- འཁོར་ལོ་
- ukraine:
- колеса
- urdue:
- وہیل
- uzbeke:
- g’ildirak
- vjetname:
- bánh xe
- zulue:
- sondo
radaro
-
Tuto de la radoj
funkciigantaj aparaton:
- a)
- Ĉiuj radoj kune, sur kiuj moviĝas veturilo.
- b)
- Ĉiuj radoj de transmisiilo, horloĝo ktp: ĉu vi devas movi viajn krurojn per radaroj [10]? (figure) ĵeti nur sableron en la radaron de la financa spekulado [11]; (figure) la sekreta radaro de la vivo [12].
10.
Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, La Urbo de Imperiestroj
11. Diversaj aŭtoroj: Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013, Tri jarojn post la financa kraŝo
12. Diversaj aŭtoroj: Le Monde diplomatique en Esperanto 2005-2007, Henry Ford, inspirinto de Adolf Hitler
11. Diversaj aŭtoroj: Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013, Tri jarojn post la financa kraŝo
12. Diversaj aŭtoroj: Le Monde diplomatique en Esperanto 2005-2007, Henry Ford, inspirinto de Adolf Hitler
- beloruse:
- колавы мэханізм, колы (усе ў транспартным сродку)
- ĉeĥe:
- radar, radiolokátor
- france:
- rouage
- germane:
- 1.a Radsatz, Fahrwerk 1.b Getriebe, Räderwerk
- hungare:
- hajtómű, kerékhajtás
- nederlande:
- raderwerk
- pole:
- mechanizm z kół zębatych
- ruse:
- система колёс, колёсный механизм
- slovake:
- radar, rádiolokátor
- ukraine:
- радіолокатор, радар
radumi
(tr)
- beloruse:
- калесаваць
- ĉeĥe:
- lámat kolem, mučit vplétáním do kola, umučit vpletením do kola
- france:
- rouer (supplicier), faire subir le supplice de la roue
- germane:
- rädern
- hungare:
- kerékbe tör
- japane:
- 車裂きの刑に処する [しゃさきのけいにしょする]
- nederlande:
- radbraken
- pole:
- kołem łamać
- ruse:
- колесовать (казнить)
- slovake:
- lámať v kolese
- ukraine:
- колесувати
radradio
- Radio de rado; spoko: kiel la aranĝo de radoj de veturilo: iliaj aksoj kaj aksingoj kaj radradioj kaj radrondoj, ĉio estis fandita [15]; kial la diaro de vi […] ne rompas en pecetojn la radiojn de via rado Hamlet !
15.
trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, I. Reĝoj 7:33
- beloruse:
- сьпіца
- ĉeĥe:
- loukoť, paprsek kola
- ĉine:
- 輻 [fú], 辐 [fú], 挠骨 [náogǔ], 撓骨 [náogǔ], 車條 [chētiáo], 车条 [chētiáo]
- france:
- rayon (de roue)
- germane:
- Speiche
- hungare:
- küllő
- indonezie:
- jari-jari
- japane:
- スポーク, や
- nederlande:
- spaak
- pole:
- szprycha
- ruse:
- спица
- slovake:
- spica
radrondo
- beloruse:
- вобад
- ĉeĥe:
- disk kola, obruč, okruží, ráfek kola
- ĉine:
- 輪胎鋼圈 [lúntāigāngquān], 轮胎钢圈 [lúntāigāngquān], 輪胎鋼板 [lúntāigāngbǎn], 轮胎钢板 [lúntāigāngbǎn], 鋼圈 [gāngquān], 钢圈 [gāngquān], 輪輞 [lúnwǎng], 轮辋 [lúnwǎng], 輪緣 [lúnyuán], 轮缘 [lúnyuán]
- germane:
- Felge
- hungare:
- keréktalp, kerékpánt, felni
- indonezie:
- pelek
- japane:
- リム, 外縁 [がいえん]
- nederlande:
- velg
- pole:
- obręcz koła, rachewka
- ruse:
- обод
- slovake:
- disk kolesa, obruč, okružie, ráfik kolesa
- ukraine:
- обід (колеса)
dentrado
- Rado, kies rondo estas provizita per dentoj: al iu krutega pinto de la Alpoj […] oni konstruis dentradan fervojon VaK ; la ŝipo sube moviĝas sur dentradaj reloj MortulŜip ; por la supreniĝo oni uzas nek dentradojn, nek dentrelojn, sed zigzagojn kaj rondojn [18]; (figure) ĉiu homo havas potencialon esti valora ano de la socio, tamen dume oni estas dentradoj en sistemo [19].
18.
Marta Solís: Unika fervojo en Andoj, Monato, 2005/04, p. 20
19. Evgeni Georgiev: Piratoj hoj!, Monato, 2012/10, p. 10
19. Evgeni Georgiev: Piratoj hoj!, Monato, 2012/10, p. 10
- beloruse:
- зубчастае кола
- ĉeĥe:
- ozubené kolo
- ĉine:
- 齒輪 [chǐlún], 齿轮 [chǐlún]
- france:
- roue dentée
- germane:
- Zahnrad
- hispane:
- rueda dentada
- hungare:
- fogaskerék
- indonezie:
- roda gigi
- japane:
- 歯車 [はぐるま]
- nederlande:
- tandrad
- pole:
- koło zębate
- ruse:
- зубчатое колесо, шестерня, шестерёнка
- slovake:
- ozubené koleso
- svede:
- kugghjul
inertorado, inerciradoPIV1
- Peza rado, kies inerteco ebligas kontraŭstari momentajn rezistojn, reguligi rapidon kaj povas eĉ servi kiel ĉefa energifonto: la [kur]tapiŝon movas elektra motoro aŭ ĝi estas provizita per inercirado [20]; la akompanado imitas la radŝpinilon per daŭre turniĝaj sesdekononotaj figuroj de la dekstra mano, en la maldekstra mano oni aŭdas kvazaŭe la piedon, tretantan la pedalon por la inercirado [21].
- beloruse:
- махавік
- ĉine:
- 飛輪 [fēilún], 飞轮 [fēilún]
- france:
- volant d'inertie
- germane:
- Schwungrad
- hungare:
- lendkerék
- japane:
- はずみ車 [はずみしゃ]
- pole:
- koło zamachowe
- ruse:
- маховик
- ukraine:
- махове колесо, маховик
padelrado
- Cirkla aranĝo de padeloj por transformi turniĝon al fluo aŭ fluon al turniĝo: simpla maŝino, konsistanta de padelrado kaj kliko [22]; du trogĉenoj elmarigis la nafton, tamen eblus aliaj metodoj: pumpiloj, rulbendoj, padelradoj [23]. muelilo, turbino, ventolilo, pumpilo.
22.
Brown-a Kliko -
Vikipedio
23. Christian Bertin: Ĉu revo iam fariĝos realo?, Monato, 2003/06, p. 13
23. Christian Bertin: Ĉu revo iam fariĝos realo?, Monato, 2003/06, p. 13
- beloruse:
- лопасьцевае кола, крылатка
- ĉeĥe:
- kolo na spodní vodu, lopatkové kolo
- france:
- turbine
- germane:
- Flügelrad
- hispane:
- hélice
- hungare:
- lapátkerék
- japane:
- 水車 [すいしゃ], 外輪 [がいりん], 外車 [がいしゃ]
- nederlande:
- schoepenrad
- pole:
- koło wodne
- ruse:
- лопастное колесо, крыльчатка, гребное колесо
- slovake:
- lopatkové koleso
- svede:
- skovelhjul, vattenhjul
- ukraine:
- лопатеве колесо
spektoradego
- granda staranta rado en amuzparko, kiu turnas seĝojn aŭ vagonetojn, vidigante al la sursidantoj la ĉirkaŭaĵon: tie troviĝis ruĝa malgranda spekto-radego el aĉaj lignoj, bambuoj kaj ŝnuroj [24]; allogaĵoj estas krom spektoradego kaj onda fervojo ofte teatroprezentoj [25].
24.
Hemmi Yô, trad. Doi ĉieko: Homoj manĝantaj, „manĝi rubmanĝaĵon“, p.
16a
25. Amuzparko - Vikipedio
25. Amuzparko - Vikipedio
- beloruse:
- кола агляду
- bulgare:
- виенско колело
- ĉine:
- 摩天輪 [mótiānlún], 摩天轮 [mótiānlún], 鐵輪 [tiělún], 铁轮 [tiělún]
- france:
- grande roue
- germane:
- Riesenrad
- hungare:
- óriáskerék
- indonezie:
- kincir raksasa, komidi putar
- japane:
- 観覧車 [かんらんしゃ]
- pole:
- diabelski młyn
- portugale:
- roda-gigante
- ruse:
- колесо обозрения
spindelrado
- Parto de transmisiilo en formo de spindelo, kun kaĝeto el du ĝis multaj dentoj aŭ stangetoj, turniĝanta orte al kronrado.
- angle:
- fusee
- france:
- fusée (horlogerie)
- germane:
- Spindelrad
- japane:
- 均力車 [ひとしちからしゃ], 円錐滑車 [えんすいかっしゃ]
- pole:
- koło wrzeciona
ŝpinrado
- La rado de radŝpinilo, metonimie ankaŭ la tuta aparato: la maljunulino sidis en sia domo kaj turnis ŝpinradon [27]; festofajroj en la formo de ŝpinrado [28]; kaverna fajrejo kaj ŝpinrado, ĉe kiu klinita oldulino […] sidis dorse al mi, silente ŝpinante [29].
27.
Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, Paŝtistino de anseroj apud puto
28. Raita Pyhälä: Finnlando ― Somermeza festo en Seurasaari, Monato, 2017/06, p. 24
29. Sonja Lang: La Soleno
28. Raita Pyhälä: Finnlando ― Somermeza festo en Seurasaari, Monato, 2017/06, p. 24
29. Sonja Lang: La Soleno
- beloruse:
- кола калаўрота
- ĉine:
- 紡車 [fǎngchē], 纺车 [fǎngchē]
- germane:
- Rad eines Spinnrades
- japane:
- 糸車 [いとぐるま]
- pole:
- kołowrotek
- ukraine:
- прядка