⁸ort/o ^PV

[1](elementa geometrio)

Angulo je 90˚: se du rektoj kruciĝas tiel, ke du apudaj anguloj estas egalaj, ili determinas kvar ortojn [2]; ortangulo: ĉiuj kvar anguloj estas ortoj [3]; graduso¹ estas […] mezurunuo por anguloj, egala al centono de orto [4]; lumigis ĝin malgrandaj fenestroj en la muroj kaj granda ortangula truo en la plafono [5].

1.

[6] (p.p. angulo) Estanta orto; kies mezuro egalas al 90˚: rektangulo oni nomas paralelogramon, de kiu almenaŭ unu angulo estas orta; se en triangulo unu el anguloj estas orta, tiam la aliaj du anguloj estas akutaj [7]. rekta.

2.

(evitinde) [8] (p.p. plurlatero aŭ pluredro) Ortangula: li montris per la mano ortan kvarangulon [9].

Rim.: Ĉi tiu senco povas esti konsiderata kiel mallongigo, foje bonvena: orta triangulo estas pli malpeza ol ortangula triangulo. Ĝi tamen restas malofta kaj evitinda.

3.

a)

^PIV1 (p.p. geometria figuro rilate al alia) Tiaj, ke ili sin intersekcas formante orton: rekto orta al alia rekto, al kurbo (al ties tanĝanto), al ebeno, al surfaco; ebeno orta al lumradio; ortajaj rektoj, cirkloj, ebenoj; la teraj meridianoj kaj paraleloj estas inter si ortaj.

Rim.: Eblas diri sendistinge „`a` estas orta al `b`“, aŭ „`a` kaj `b` estas (inter si) ortaj“. Por ĉi-lasta senco ekzistas ankaŭ la pli preciza termino „interorta“ en PIV1.

perpendikulara.

b)

[10] (p.p. vektoroj en eŭklida spaco) Tiaj, ke ilia skalara produto egalas al nulo: se `x` estas orta al `y`, validas la pitagora teoremo: `||x+y||^2=||x||^2+||y||^2`; orta bazo estas bazo, kies ĉiuj vektoroj estas ortaj inter si; oni diras, ke vektoro estas orta al subaro, se ĝi estas orta al ĉiu ĝia elemento.

c)

(p.p. subaro de eŭklida spaco, rilate al alia subaro `bb A`) Tia, ke ĉiuj ĝiaj elementoj estas ortaj ^3.b al tiuj de `bb A`: la orta aro de subaro estas fermita vektora subspaco.

Rim.: Anstataŭ „orta aro“ troveblas „ortanto“ en [11].

d)

(p.p. elemento `x` de vektora spaco kaj elemento `f` de ties dualo) Tiaj, ke `f(x)=0`.

e)

[12] (p.p. (n,p)-matrico `A`) Kies transponaĵo egalas al la inverso de `A`: la determinanto de orta matrico egalas al +1 aŭ -1.

f)

orta projekcio, orta simetrio.

^PIV1

Rekto orta al iu alia figuro: la longo de la ortanto de la pinto al la bazo nomiĝas alto de la piramido [13]; surfaca normalo (aŭ normalo, aŭ prefereble ortanto) al surfaco estas tri-dimensia vektoro, kiu estas perpendikulara al la surfaco en donita punkto [14]. perpendiklo, perpendikularo.

Rim.: Tiu ĉi termino aperis ankaŭ ĉe Bricard, [15] sed kun malpli vasta senco, nome: alto. La malnova senco konserviĝis ĝis en PV.

^PIV1

Ilo por desegni ortajn ^3.a rektojn: ĉiu havis en la mano dikan bastonon aŭ lignan cirkelon, aŭ ortilon [16]; niveli kun helpo de du tabuletoj kaj ortangulilo [17];

Rim.: Ortiloj povas havi diversajn formojn laŭ la intencita uzo, ekz-e formo de orta triangulo aŭ de litero T.

Sud-hemisfera stelfiguro (Norma): NGC 5999 estas malfermita stelamaso en konstelacio Ortilo [19].

^PIV1

(de streko) Rekto orta al ĝi kaj trairanta ĝian mezon: la mezortantoj de triangulo (t.e. de ĉiuj ĝiaj lateroj) intersekciĝas en la centro de la ĉirkaŭskribita cirklo.

mezortantoj de triangulo