modalo
- 1.
PIV1
(Logiko) Speciala kondiĉo, al kiu estas subordigita la
aserto de opinio:
la modaloj de ebleco, de eventualeco;
laŭ I. Kant la kategorioj de modalo estas ebleco,
realeco kaj neceseco.
- 2.
Gramatika kategorio indikanta rilaton de diro al la
realo (konstato, eventualo, probablo, deziro, ordono ktp) kaj
esprimata per verbaj formoj
(verba modalo) aŭ per
aliaj rimedoj (intonacio, modalaj vortoj ktp):
la indikativa, ordona, demanda modaloj de frazo;
la verboj havas dek du tempojn, tri modalojn, […] kaj kvin aspektojn
[1].
Rim.: PAG kaj PIV nomas tion modo2, sen zorgi pri la komunlingva homonimo aŭ pri neverbaj modalaj vortoj.- 3.
modusoRim.: Tiel uzas la vorton „modalo“ PAG kaj PIV.- 4.
Gamo1;
la maniero, kiel plentonoj kaj duontonoj estas aranĝitaj en la
gamo:
modalo minora,
maĵora,
doria,
lidia,
frigia, miksolidia ktp
[2];
kiuj estas la lamentmelodioj? diru al mi, ĉar vi estas muzikisto – la mikslidia
modalo […] kaj la akutlidia, kaj diversaj aliaj
[3].
tonalo
1.
Sándor Szathmári: Satiraj rakontoj, Budapeŝta ekzameno
2. Vikipedio, Modalo (muziko)
3. Platono: La Respubliko (πολιτεια), Parto Tri
2. Vikipedio, Modalo (muziko)
3. Platono: La Respubliko (πολιτεια), Parto Tri
- angle:
- 1. modality 2. modality
- beloruse:
- 1. мадальнасьць 2. мадальнасьць, лад (дзеяслова) 3. форма дзеяслова 4. строй, танальнасьць
- ĉeĥe:
- modalita
- germane:
- 1. Modalität 4. Tonart, Modus (Tonart)
- hungare:
- 1. modalitás 2. mód(nyelvtani) 3. igealak
- japane:
- 様態 [ようたい], 様相 [ようそう], 様式 [ようしき], 旋法 [せんぽう]
- nederlande:
- modaliteit
- pole:
- modus, postać czasownika 3. modus
- portugale:
- modal
- rumane:
- modus, forma verbului
- ruse:
- 1. модальность 2. модальность, наклонение (глагола) 3. форма глагола
- slovake:
- modalita
- ukraine:
- модус, форма дієслова
modala
- Rilata al modalo2: „ĉu“, „kvazaŭ“, „eble“, „certe“, „nepre“ estas modalaj vortoj; „devi“, „povi“, „necesas“ estas modalaj verboj.
- angle:
- modal ~aj vortoj: modal words. ~aj verboj: modal verbs.
- beloruse:
- мадальны
- ĉeĥe:
- modální, podmíněný
- france:
- modal ~aj vortoj: adverbes de modalité.
- germane:
- modal
- hungare:
- módbeli, módosító, modális ~aj vortoj: módosítószó. ~aj verboj: módbeli segédige.
- japane:
- 様態の [ようたいの], 様相の [ようそうの], 様式に関する [ようしきにかんする], 旋法の [せんぽうの]
- nederlande:
- modaal
- pole:
- modalny
- rumane:
- modal
- ruse:
- модальный ~aj vortoj: модальные слова. ~aj verboj: модальные глаголы.
- slovake:
- modálny, podmienený
- ukraine:
- модальний
modala logiko
- angle:
- modal logic
- beloruse:
- мадальная лёгіка
- ĉine:
- 模态逻辑 [mótàiluóji], 模態邏輯 [mótàiluóji]
- germane:
- Modallogik Modallogik, Modalitätlogik
- hungare:
- modális logika
- pole:
- logika modalna
- rumane:
- logica modal
- ruse:
- модальная логика
verba modalo
-
Modalo2
esprimita per speciala gramatika formo:
en Esperanto la realan modalon esprimas
indikativo
(„mi vidas“, „vidate“ ktp);
la hipotezan modalon esprimas
kondicionalo
(„mi vidus“);
ordonan modalon esprimas
volitivo
(„li vidu“, „farenda“).
Rim.: La nombro de verbaj modaloj gramatikaj konsiderinde varias, de 3–5 el la lingvoj hindeŭropaj ĝis 10–14 en la lingvoj tjurkaj.
- angle:
- verbal modality, mood
- beloruse:
- мадальнасьць (дзеяслова), лад (дзеяслова)
- ĉine:
- 情态 [qíngtài], 情態 [qíngtài]
- germane:
- Modalverb Modus
- hungare:
- igemód
- pole:
- czasownik modalny
- rumane:
- verbe modale
- ruse:
- глагольная модальность, наклонение (глагола)
Rim. 1:
PV kaj PIV markas ĉi tiun radikon kiel Zamenhofan, sed Zamenhofa
ekzemplo mankas, kaj estas neklare, en kiu senco (kaj en kiu
formo) Zamenhof uzis tiun vorton.
Rim. 2:
La vortoj modalo, modo,
moduso estas etimologie parencaj,
devenante el Latina radiko kies sencoj estis „mezuro“,
„maniero“, „regulo“; la plej gravaj nocioj
devenas el la senco „maniero“ tamen ili estas tre
malproksimaj kaj diversaj lingvoj malsame distribuas inter ili.
La moderna internacia tendenco (aŭ modo) ŝajnas preferi
la vorton „modalo“ por la subjektiva senco
„maniero pensi“ (konforme al
modalo1). Tiu ĝenerala koncepto
nature kovras ankaŭ la sencon de verbaj modaloj, kiujn la
esperanta gramatika tradicio bedaŭrinde preferas misnomi
„modoj“.
La tradicio filozofia uzas formon similan al
„moduso“ por la objektiva senco
„maniero esti, aperi“
(moduso1). La lingvoj
latinidaj uzas por la abstraktaj sencoj (kaj la objektivaj,
kaj la subjektivaj) virgenran mode, modo. Esperanto
ne uzas gramatikan genron por sencodistingo, sed la uzo de
„moduso“ ebligas lasi al la komunuza „modo“
nur la kutiman sencon de socia-personaj preferoj vestadaj kaj
kondutaj.
[Sergio Pokrovskij]