*besto
- 1.
-
Vivaĵo, krom la homo, sin nutranta per organika
materialo kaj
kies ĉeloj ne estas fortikigitaj per celulozo. Plejparte bestoj kapablas senti kaj sin movi:
kiam oni parolas pri bestoj, mi konsilas ĉiam uzi nur la
senseksan pronomon „ĝi“
[1];
kaj Dio la Eternulo kreis el la tero ĉiujn bestojn de la
kampo kaj ĉiujn birdojn de la ĉielo
[2];
regu super la fiŝoj de la maro kaj super la birdoj de la
ĉielo kaj super ĉiuj bestoj, kiuj moviĝas
sur la tero
[3];
ĝi estas nek homo nek besto nek ŝtonego
[4].
brutoRim.: La apartigo de la homo devenas el la religioj kaj mondkonceptoj, kiuj konsideris la homon reganto super la naturo anstataŭ parto de ĝi. Ĝi restas biologie senbaza post la evoluteorio de Darvino kaj ankaŭ ne aperis en multaj paganaj naturreligioj. [W. Diestel] - 2.
Iu el tiaj vivaĵoj inkluzive de la homo;
animalo:
ĉu vi ekpensis iam pri tio, kio propre levis la homaron
tiel neatingeble alte super ĉiuj aliaj bestoj, kiuj ja
en efektiveco estas konstruitaj laŭ tiu sama tipo kiel la
homo
[5]?
la nura besto kiu tiam agis, estis la homo mem
[6].
- 3.
- (figure)
Bruto,
homo stulta kaj kruda kiel besto:
kaj vi, bruto, jam ĝojas, ke vi povas ĉion tion ĉi ripeti al mi […],
tia kruda besto!
Revizoro
;
mi ja diris, ke li estas rabia besto! […] li ne timos uzi eĉ
superforton
[7];
li estas besto, kiam li vidis tiun allogan junulineton, li ne plu povis estri
sin mem
CKv
.
bruto,
idioto,
sensaĝulo,
sovaĝulo,
bestio
1.
L. L. Zamenhof: Lingvaj Respondoj, Respondo 35,
La Revuo, 1908, Majo
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 2:19
3. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 1:28
4. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉapitro 24a
5. L. L. Zamenhof: Esenco kaj Estonteco, ĉapitro 2a
6. Gilbert Ledon: Bugra bug-insekto, Monato, 2000/05, p. 5
7. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XIII
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 2:19
3. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 1:28
4. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉapitro 24a
5. L. L. Zamenhof: Esenco kaj Estonteco, ĉapitro 2a
6. Gilbert Ledon: Bugra bug-insekto, Monato, 2000/05, p. 5
7. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XIII
- afrikanse:
- dier
- albane:
- kafshëve
- amhare:
- እንስሳ
- angle:
- animal
- arabe:
- الحيوان
- armene:
- կենդանի
- azerbajĝane:
- heyvan
- beloruse:
- зьвер, жывёла
- bengale:
- পশু
- birme:
- တိရစ္ဆာန်အ
- bosne:
- životinja
- bretone:
- loen, aneval
- bulgare:
- животно, звяр
- ĉeĥe:
- zvíře, zvíře
- ĉine:
- 1. 畜生 [chùshēng], 动物 [dòngwù] 2. 动物 [dòngwù]
- dane:
- dyr
- estone:
- loomade
- eŭske:
- animalia
- filipine:
- hayop
- france:
- animal (subst.), bête (subst.)
- germane:
- Tier
- guĝarate:
- પ્રાણી
- haitie:
- bèt
- hebree:
- חיה, בעל חיים
- hinde:
- पशु
- hispane:
- animal
- hungare:
- állat
- ide:
- bestio, animalo
- igbe:
- anụmanụ
- indonezie:
- binatang, hewan
- irlande:
- ainmhithe
- islande:
- dýr
- japane:
- 動物 [どうぶつ], 獣 [けもの]
- jave:
- kewan
- jide:
- כייַע
- jorube:
- eranko
- kanare:
- ಪ್ರಾಣಿ
- kartvele:
- ცხოველთა
- katalune:
- animal, bèstia
- kazaĥe:
- жануар
- kimre:
- anifail
- kirgize:
- жаныбар
- kmere:
- សត្វ
- koree:
- 동물
- korsike:
- animale
- kose:
- isilwanyana
- kroate:
- životinja
- kurde:
- teba
- latine:
- pecus
- latve:
- dzīvnieks
- laŭe:
- ສັດ
- litove:
- gyvūnas
- makedone:
- животните
- malagase:
- biby
- malaje:
- haiwan
- malajalame:
- ജന്തു
- malte:
- annimali
- maorie:
- kararehe
- marate:
- प्राणी
- monge:
- tsiaj
- mongole:
- мал, амьтны
- nederlande:
- dier, beest 1. beest (excl.mens), dier (excl.mens) 2. beest (incl.mens), dier (incl.mens) 3. beest
- nepale:
- पशु
- njanĝe:
- nyama
- okcidentfrise:
- bist
- okcitane:
- bèstia
- panĝabe:
- ਜਾਨਵਰ
- paŝtue:
- د څارويو
- pole:
- zwierzę
- portugale:
- animal
- ruande:
- inyamaswa
- rumane:
- animal, bestie
- ruse:
- зверь, животное
- samoe:
- manu
- sinde:
- حيوان
- sinhale:
- සත්ව
- skotgaele:
- am beathach
- slovake:
- zviera
- slovene:
- živali
- somale:
- xoolaha
- ŝone:
- mhuka
- sote:
- phoofolo
- sunde:
- hewan
- svahile:
- mnyama
- taĝike:
- ҳайвон
- taje:
- สัตว์
- tamile:
- விலங்கு
- tatare:
- хайван
- telugue:
- జంతు
- tibete:
- སེམས་ཅན་
- turke:
- hayvan
- ukraine:
- тварин
- urdue:
- جانور
- uzbeke:
- hayvon
- vjetname:
- động vật
besta
- (figure) Kondutanta krude kaj stulte: bestaj inklinoj, besta krimo; la besta buĉado en Bielostok [8]; doni al ili la eblon libere konatiĝi kaj komunikiĝi sur neŭtrala fundamento kaj nur tiam povos malaperi tiaj bestaĵoj, kiujn ni nun vidas en diversaj lokoj [9].
8.
L. L. Zamenhof: Paroloj, Parolado antaŭ la Dua Kongreso Esperantista en Genève en la 28a de aŭgusto 1906
9. Zamenhof: Parolo antaŭ la Dua Kongreso Esperantista en Ĝenevo 1906
9. Zamenhof: Parolo antaŭ la Dua Kongreso Esperantista en Ĝenevo 1906
- angle:
- animalistic
- beloruse:
- жывёльны, зьвярыны
- france:
- animal (adj.), bestial ~aĵo: atrocité (acte bestial), acte bestial.
- germane:
- bestialisch
- ide:
- bestala, bestatra
- japane:
- 動物の [どうぶつの], 獣のような [けだもののような]
- nederlande:
- dierlijk
- ukraine:
- звіриний, звірячий
bestoj
- angle:
- Animal kingdom
- beloruse:
- царства жывёлаў
- bretone:
- rannad al loened
- bulgare:
- животни, животинско царство
- france:
- règne animal
- germane:
- Tierreich
- hungare:
- állatvilág
- indonezie:
- Animalia (kingdom)
- katalune:
- animals, animàlia
- latinece:
- Animalia
- nederlande:
- dierenrijk
- pole:
- zwierzęta, królestwo zwierząt
- ruse:
- царство животных
bestaro
Tuto de la bestoj de iu regiono, terspaco, epoko;
faŭno:
kiu timas bestaron, ne iru arbaron
PrV
;
iu, vidante ke el la tuta bestaro nenia speco da bestoj manĝas bakitan panon,
venis al la logika konvinko, ke ĝi ne estas sana kaj bongusta
[11];
nun la tuta bestaro estas en la manĝejo por sin nutri
FK
;
oni povos malkovri la alpan regionon, ĝian
kreskaĵaron,
ĝian bestaron
[12].
11.
L. L. Zamenhof: Lingvaj Respondoj, 4. Fonetiko
12. ffea-liono: Precizoj pri nia Staĝo, 2012-04-26
12. ffea-liono: Precizoj pri nia Staĝo, 2012-04-26
- angle:
- fauna
- beloruse:
- фаўна, сьвет жывёлаў
- bulgare:
- животински свят, фауна
- ĉeĥe:
- zvířectvo, zvěř
- ĉine:
- 动物群 [dòngwùqún]
- france:
- faune (fém.)
- germane:
- Fauna, Tierwelt
- hebree:
- בעלי חיים
- hispane:
- fauna
- hungare:
- fauna
- ide:
- bestiaro, animalaro
- indonezie:
- fauna, dunia hewan
- japane:
- 動物相 [どうぶつそう], ファウナ [ふぁうな]
- katalune:
- fauna
- nederlande:
- fauna
- pole:
- fauna
- portugale:
- fauna
- ruse:
- фауна, животный мир
- slovake:
- zver
- ukraine:
- звірина зграя, стадо тварин, звірів
dombesto
-
Malsovaĝa besto, kiun oni havas en aŭ ĉe domo,
por ia utilo aŭ kiel
dorlotbesto:
la foiro abundis je kortobirdoj kaj dombestoj
[13];
kiel dombesto, kiel kato, ŝi foje graŭletis sed ĝenerale
ronronis
[14];
grenon oni konservas en la turoj de la domoj, kaj la granda
ĉambro en la mezo utilas por ŝirmi la dombestojn dum la
pluvsezono
[15];
la vilaĝo de la knabineto, tute proksima, konsistas el cento da
belaj dometoj […] kun ĝardeno kaj ĉirkaŭbaritejo por
la
dombestoj.
[16].
Rim.: Dombesto inkludas – krom dorlotbestojn kaj hejmbestojn – ankaŭ bestojn tenatajn en bestodomoj kaj bienoj por diversaj utiloj (ekz. bovoj, azenoj, porkoj, kokoj)
13.
Liu Houming:
Nigra Sago, El Popola Ĉinio, 1983:03, p. 38a-41a
14. P. Gubbins: Dombestoj kaj sakstratoj, Monato, 1998/06, p. 28
15. Adjé Adjévi: Kutamaku, la lando de Betamariba, Monato, 2012/06, p. 19
16. Augusta Conchiglia: Kampkultura kooperativo laŭ la kibuca modelo, Le Monde diplomatique en Esperanto, 2008-05-01
14. P. Gubbins: Dombestoj kaj sakstratoj, Monato, 1998/06, p. 28
15. Adjé Adjévi: Kutamaku, la lando de Betamariba, Monato, 2012/06, p. 19
16. Augusta Conchiglia: Kampkultura kooperativo laŭ la kibuca modelo, Le Monde diplomatique en Esperanto, 2008-05-01
- angle:
- domesticated animal
- beloruse:
- свойская жывёла, хатняя жывёла, хатні гадаванец
- bulgare:
- домашен любимец
- ĉeĥe:
- domácí zvíře
- ĉine:
- 宠物 [chǒngwù], 畜生 [chùshēng], 牲 [shēng], 愛寵 [àichǒng]
- france:
- animal familier
- germane:
- Haustier
- indonezie:
- binatang peliharaan, hewan peliharaan, binatang piaraan, hewan piaraan, binatang domestik, hewan domestik
- japane:
- 家畜 [かちく]
- nederlande:
- huisdier
- slovake:
- domáce zviera
- ukraine:
- свійська тварина
dorlotbesto
-
Malsovaĝa besto, kiun oni plezure dorlotas kaj kutime tenas
hejme:
„kiel aspektas la uloj?“ ŝi demandis,
parolante al sia dorlotbesto
[17];
tiu serpento […] rigardis nin per molaj okuloj, kaj ĝia tuta vizaĝo
esprimis amon, […] ĝi iĝis nia dorlotbesto
KrM
;
tiuj, kiuj pro sia aĝo aŭ translokiĝo ne povas prizorgi kaj
nutri sian dorlotbeston, portas ĝin al la publikaj higienaj
oficejoj
[18].
hejmbestoRim.: Dorlotbesto kaj hejmbesto estas preskaŭ sinonimaj, sed kelkajn dorlotbestojn oni ne tenas en sia hejmo (ekzemple dorlotajn ĉevalojn), kaj kelkajn hejmbestojn oni ne aŭ ne ĉefe tenas por dorlotado (ekzemple ornamajn fiŝojn kaj trejnitajn asisthundojn)
17.
L. Frank Baum, trad. D. Broadribb: Doroteo kaj la Sorĉisto en Oz, „la kavo de la draketoj“
18. Isikawa Takasi: Bojkotataj bojantoj, Monato, 2016/03, p. 16
18. Isikawa Takasi: Bojkotataj bojantoj, Monato, 2016/03, p. 16
- angle:
- pet
- beloruse:
- хатняя жывёла, хатні гадаванец
- bulgare:
- домашен любимец
- ĉeĥe:
- domácí mazlíček
- france:
- animal de compagnie
- germane:
- Haustier
- ide:
- dorloto, dorlotbestio
- indonezie:
- binatang peliharaan
- japane:
- ペット [ぺっと], 愛玩動物 [あいがんどうぶつ]
- katalune:
- animal de companyia
- nederlande:
- troeteldier, huisdier
- pole:
- zwierzątko, zwierzę domowe
hejmbesto
-
Malsovaĝa besto, kiun oni tenas hejme, kutime por akompano aŭ
plezuro:
Tiuj novaj “kreitaĵoj” povas tre rapide malfermi la pordon al
kreado de aliaj modifitaj hejmbestoj
[19];
Kiel hejmbestoj la blanka variaĵo estas plej populara, pro tio
ke ĝi aspektas amuze, sed ankaŭ malhelaj aksolotloj estas
vendataj
[20].
dorlotbesto
19.
Franck Mazoyer:
Konsekro de la mutaciulo, Le Monde diplomatique en Esperanto, 2004-01-01
20. Frank van Hertrooij: La salamandro kiu neniam iĝas plenkreska, Scivolemo, 2018-10-03
20. Frank van Hertrooij: La salamandro kiu neniam iĝas plenkreska, Scivolemo, 2018-10-03
- angle:
- pet
- beloruse:
- хатняя жывёла
- bulgare:
- домашен любимец
- ĉine:
- 宠物 [chǒngwù]
- france:
- animal de compagnie
- germane:
- Haustier
- indonezie:
- binatang peliharaan
- japane:
- ペット [ぺっと]
- katalune:
- animal de companyia
- nederlande:
- huisdier
- ukraine:
- домашня тварина
mambestoj
-
Mamuloj:
la ovo koviĝas en la organismo de la
mambesto
[21];
gravan rolon en disvastigo de rabio havas sangosuĉantaj vespertoj, kiuj sin
nutras per sango de mambestoj kaj infektas ilin
[22].
21.
G. R. Ledon: Ovo kaj kokino, Monato, 2001/11, p. 5
22. Vladimir Lemelev: Batalo kontraŭ mortiga malsano, Monato, 2008/08, p. 26
22. Vladimir Lemelev: Batalo kontraŭ mortiga malsano, Monato, 2008/08, p. 26
- angle:
- mammals
- beloruse:
- сысуны
- bretone:
- bronneged
- bulgare:
- бозайници, млекопитаещи
- ĉeĥe:
- savce
- france:
- mammifères
- germane:
- Säugetiere
- hebree:
- יונקים
- hungare:
- emlősállatok
- indonezie:
- mamalia
- katalune:
- mamífers
- latinece:
- Mammalia
- nederlande:
- zoogdieren
- pole:
- ssaki
- ruse:
- млекопитающие
- slovake:
- cicavce
- turke:
- memeliler
- ukraine:
- ссавці
rabobesto
- Iu el rabobestoj: ne estos tie leono, kaj rabobesto ne aperos [23]; aliaj gardas, ke […] rabobestoj ilin ne disŝiru [24]; defendi sin kontraŭ rabobestoj [25].
23.
trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jesaja 35:9
24. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro XXI
25. Mihail Korotkov: La origino de la homaj lingvoj, Monato, 2011/08, p. 28
24. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro XXI
25. Mihail Korotkov: La origino de la homaj lingvoj, Monato, 2011/08, p. 28
- beloruse:
- драпежнік, мясажэрная жывёла
- bulgare:
- хищник, месоядно животно
- ĉeĥe:
- dravec, šelma
- france:
- carnivore
- indonezie:
- karnivora, pemakan daging, satwaboga
- japane:
- 猛獣 [もうじゅう]
- nederlande:
- roofdier
- portugale:
- predador
- slovake:
- dravec, šelma
rabobestoj
- angle:
- carnivores
- beloruse:
- драпежнікі
- bretone:
- kigdebrerien
- bulgare:
- хищници, месоядни
- ĉeĥe:
- šelmy
- ĉine:
- 食肉目 [shíròumù]
- france:
- carnivores
- germane:
- Raubtiere
- hispane:
- depredador
- hungare:
- ragadozók
- indonezie:
- karnivora Carnivora
- japane:
- ネコ目 [ねこもく], 肉食目 [にくしょくもく], 肉食類 [にくしょくるい]
- katalune:
- carnívors
- latinece:
- Carnivora
- nederlande:
- roofdieren
- pole:
- drapieżnik, zwierzę drapieżne
- ruse:
- хищники
- slovake:
- šelmy
- ukraine:
- хижі звірі/тварини, хижаки
pluŝbesto
ŝarĝobesto, ŝarĝbesto
- Besto uzata por portado de pezaĵoj: azenido, filo de ŝarĝobesto [26]; ĉu vi ne pensas, ke la ŝarĝbesto, kiu estas vipata, malsatas kaj morte laciĝas [27]; mi vidis mian amikon kaj liajn du ŝarĝbestojn [28].
26.
La Nova Testamento, Mateo 21:5
27. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Historio el la dunoj
28. E. R. Burroughs, trad. K. R. C. Sturmer: Princino de Marso, 1938
27. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Historio el la dunoj
28. E. R. Burroughs, trad. K. R. C. Sturmer: Princino de Marso, 1938
- angle:
- pack animal, beast of burden
- beloruse:
- клуначная жывёла
- bulgare:
- товарно животно
- ĉine:
- 赶驮马的人 [gǎnduòmǎderén], 馱獸 [tuóshòu]
- france:
- bête de somme
- germane:
- Lasttier
- hungare:
- igavonó barom
- ide:
- charjobestio, kargobestio
- indonezie:
- hewan beban, binatang beban
- japane:
- 駄獣 [だじゅう]
- nederlande:
- lastdier, pakdier
- ruse:
- вьючное животное
tirbesto
- Besto – ordinare granda kvarpiedulo – kiun oni uzas por tirado de veturilo aŭ aparato: la bovino ne donados lakton, ŝi […] povas taŭgi nur kiel tirbesto aŭ en buĉejo [29]; li donis al multaj kamparanoj atestilojn ke iliaj ĉevaloj ne taŭgas por militservo kiel tirbestoj [30].
29.
Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, Feliĉa Joĉjo
30. T. Konopka: Familiaj Sortoj, 2010-01-07
30. T. Konopka: Familiaj Sortoj, 2010-01-07
- angle:
- draft animal
- beloruse:
- цяглая жывёла
- bulgare:
- впрегатно животно
- ĉeĥe:
- tažné zvíře
- ĉine:
- 牛馬 [niúmǎ]
- france:
- animal de trait
- germane:
- Zugtier
- katalune:
- animal de tir
- nederlande:
- trekdier
- pole:
- zwierzę pociągowe
- slovake:
- ťažné zviera
- ukraine:
- тягло, тяглова тварина
administraj notoj
pri
~o 3.:
rabo~oj: Mankas fontindiko.
rabo~oj: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.
pluŝ~o : Mankas dua fontindiko.
La ekzemploj ne tre bone taŭgas por fundamenti la vorton
„besto“, sed pli la vorton
„besta“.
[Wolfram Diestel]
pri
rabo~oj:
PIV1 ne konsentas kun tiu difino. [MB]
~oj:
Mankas dua fontindiko.
rabo~oj: Mankas fontindiko.
rabo~oj: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.
pluŝ~o : Mankas dua fontindiko.